باکتری‌هایی که ماهی را آلوده می‌کنند
بسیاری از باکتری‌هایی که ماهی آکواریوم دلسا را آلوده می‌کنند به یک یا هر دو گروه گرم مثبت یا گرم منفی تعلق دارند. این گروه‌ها بر اساس پاسخ‌شان به روش رنگ آمیزی گرم نام گذاری می‌شوند. باکتریهای گرم مثبت رنگ آبی به خود میگیرند و باکتریهای گرم منفی صورتی رنگ می‌شوند. این باکتری‌ها رنگ‌های مختلفی به خود میگیرند چون هر گروه دارای نوع مختلفی از دیواره سلولی هستند.
این اختلاف برای تولید کنندگان و آبزی پروران اهمیت دارد چون برخی از آنتی بیوتیک‌ها در مقابل باکتریهای گرم مثبت و برخی دیگر در برابر باکتریهای گرم منفی بهتر عمل می‌کنند.
بسیاری از باکتری‌هایی که ماهی را آلوده می‌کنند، گرم منفی و شامل آئروموناس هیدروفیلا، آئروموناس سالمونیسیدا، فلاووباکتریوم کولمونار (که موجب بیماری کولموناریس میشود)، ویبریو و گونه‌های سودوموناس هستند. مهمترین گروه باکتریهای گرم مثبت که موجب بیماری ماهی می‌شوند استرپتوکوکوس‌ها هستند.
سومین گروه، باکتریهای اسید فست هستند که شامل گونه‌های مایکوباکتریوم هستند که در اینجا توضیح داده نمی‌شوند چون بطور قابل توجهی از بیشتر باکتریهای دیگر متفاوت هستند.
روش مقابله با عفونت‌های باکتریایی ماهی‌ها
بیشتر باکتری‌هایی که موجب بیماری در ماهی می‌شوند ساکنین طبیعی سیستم‌های آبی هستند و بطورمعمول، مشکلی ایجاد نمی‌کنند. با وجود این، ماهیانی که در معرض تنش با یک یا چند عامل (مانند تغییرات درجه حرارت، کیفیت نامطلوب آب، جابجایی اخیر یا دست کاری) هستند ممکن است سیستم‌های ایمنی آنها تضعیف شود، که آنها را نسبت به عفونت‌های باکتریایی حساس تر می‌سازد. به علاوه، عوامل تنش‌زایی که سیستم ایمنی ماهی را دچار مشکل می‌کند ممکن است به سود رشد باکتریایی باشد و خطر شیوع بیماری را افزایش دهد.
راه حل دلخواه در هنگام درگیری با بیماریهای باکتریایی یاری جستن از متخصص بیماریهای ماهی برای کشت ارگانیسم و انجام آزمایشات تعیین حساسیت است. کشت به رشد باکتریهای آلوده کننده در محیط کشت مخصوص (معمولا دارای محیط پایه آگار یا ژلاتین) و تعیین حساسیت به قرار دادن باکتری‌ها در معرض توالی از آنتی بیوتیک‌ها برای مشخص کردن اینکه کدامیک مناسب ترین است اطلاق میشود.
اگرچه آزمایشات کشت وتعیین حساسیت عموما دو تا سه روز طول می‌کشد، ولی تاکنون از بهترین روش‌ها برای انتخاب آنتی بیوتیکی است که با موفقیت و از لحاظ اقتصادی عفونت را درمان می‌کند. در حین مراحل ابتدایی بیماری باید از متخصص بیماریهای ماهی کمک خواست و تاریخچه کاملی ازمشکل ارائه نمود. متخصص باید دستورالعمل تحویل نمونه‌ها به یک آزمایشگاه تشخیصی را ارائه نماید.
ماهیان درگیر را تا هنگامی که نمونه تجزیه و تحلیل نشده است نباید با هیچ آنتی بیوتیکی درمان نمود. نمونه باید دست کم شامل ۳ تا ۵ ماهی که نشانی‌های رایج بیماری را دارند باشد. ماهی‌هایی که بعد از دریافت آنتی بیوتیک تحویل آزمایشگاه می‌شوند اغلب نتایج کشت ضعیفی دارند. حین انتظار برای دریافت نتایج کشت، ممکن است متخصص بیماریهای ماهی تا هنگامی که آزمایشات کشت و تعیین حساسیت کامل شوند، آنتی بیوتیک وسیع الطیفی تجویز کند. هنگام انتخاب آنتی بیوتیک‌ها موارد قانونی باید مراعات شود. متخصص بیماریهای ماهی اطلاعات مربوط به مقادیر مصرف صحیح، روش‌های صحیح تجویز و پخش دارو در استخرهای درمانی در اختیار شما قرار می‌دهد.
مقدار مصرف درست و برنامه درمانی آنتی بیوتیک
اگر چه انتخاب آنتی بیوتیک مناسب اولین گام مهم در کنترل بیماری است، تجویز صحیح هر آنتی بیوتیک و رعایت تعداد روزهای توصیه شده، مقدار آنتی بیوتیک مصرفی، فاصله و مدت زمان مصرف، مدت زمان قطع دارو قبل از فروش ماهی هم اهمیت دارد.
درصد مواد موثره فعال در آنتی بیوتیک ماهی
بسیاری از آنتی بیوتیک‌هایی که بطور رایج برای ماهیان زینتی به کار می‌روند توسط شرکت‌های مختلف به فروش می‌رسند، لذا درصد ماده موثره فعال از محصولی به محصول دیگر متفاوت خواهد بود. این به این معنی است که ممکن است ۱۰۰ درصد آنتی بیوتیک خالص مورد نیاز برای کنترل بیماری نداشته باشید. بنابراین باید مقدار مصرف دارو را بر طبق مقدار ماده موثره دارو محاسبه نمایید.
روش‌های تجویز آنتی بیوتیک برای ماهیان زینتی
تزریق آنتی بیوتیک: تزریق مستقیم‌ترین و موثر‌ترین روش رساندن آنتی بیوتیک‌ها به جریان خون است. متاسفانه، این روش برای ماهیان پرورشی در مقیاس تجاری بسیار پر زحمت و غیر عملی است. باوجوداین، برای تعداد کم ماهیان یا ماهیان با ارزش یا گران قیمت، تزریق می‌تواند بهترین روش باشد.
مخلوط کردن آنتی بیوتیک با غذا: در آبزی پروری، مقرون به صرفه ترین و رایج ترین روش برای رساندن آنتی بیوتیک‌ها، بصورت خوراکی با مخلوط کردن آنها در غذا است. مقدار مصرف صحیح آنتی بیوتیک با استفاده از روغن ماهی یا روغن کانولا به عنوان یک ماده متصل کننده، با غذا مخلوط میشود و سپس مخلوط به تعداد روزهای تجویز شده به ماهی خورانده میشود.
تجویز خوراکی آنتی بیوتیک‌ها مستلزم این است که بیشتر ماهی‌ها قادربه تغذیه باشند. بنابراین باید تلاش شود که این کار در ابتدای بیماری باکتریایی پیش از اینکه اکثریت ماهیان تغذیه شان متوقف شود انجام شود. فکر خوبی است که ماهی را تربیت کنند تا غذای تهیه شده را بخورد به گونه ای که هنگامی که نیاز باشد تا از آنتی بیوتیک‌ها استفاده شود، ماهی‌ها با احتمال بیشتری غذای تجویز شده را بخورد.
حمام درمانی با آنتی بیوتیک: اگرچه حمام درمانی روش عامه پسند تجویز آنتی بیوتیک‌ها است، هنگام مقایسه با درمان خوراکی یا تزریق، داروی بیشتری مورد نیاز است تا به نتیجه مطلوب به دست آید.
در بسیاری از موارد، حتی مقدار زیاد آنتی بیوتیک در آب تضمین نمی کند که مقدار کافی از آن به ماهی خواهد رسید تا درمان موثری انجام شود. مقادیر بیش از حد آنتی بیوتیک در آب می‌تواند احتمال وجود باکتریهای با منشا آبی را افزایش دهد که موجب افزایش مقاومت به آن دارو شود.
به علاوه، به منظور جلوگیری از کیفیت نامطلوب آب و هر گونه سمیت بالقوه، بین ۷۰ درصد تا ۱۰۰ درصد آب باید در انتهای هر درمان روزانه و پیش از مصرف مجدد دارو تعویض شود. سرانجام استفاده از روش حمام درمانی در سیستم‌های گردش مجدد یا هر سیستم آکواریومی که آب دارای دارو با صافی بیولوژیک در تماس است توصیه نمی‌شود. چون آنتی بیوتیک‌ها باکتریهای موجود در صافی‌های بیولوژیک را می‌کشند یا از فعالیت آنها جلوگیری می‌کنند.
در صورت درمان ماهی به روش حمام، بهتر است که یک ظرف جداگانه به کار رود یا ظروف در حین درمان از خط خارج شوند. حمام آبی باید تنها هنگامی که اکثریت ماهی‌ها غذا نمی‌خورند یا هنگام درمان عفونت‌های باکتریایی خارجی مورد توجه قرار گیرد و به محض اینکه قادر به خوردن شدند ماهی‌ها باید به درمان با روش خوراکی برگردانده شوند.
مرجع دارویی درمان بیماری های ماهی
در طی مبحث ذیل سعی شده است بر اساس آخرین یافته ها, لیست جامعی از داروهای مورد استفاده در درمان بیماری های ماهیان در اسارت دراختیارخواننده قرار گیرد. بدیهی است برای استفاده کارآمد ازاین اطلاعات باید چند نکته مورد توجه قرار گیرد منجمله اینکه برخی از داروها, از جمله داروهای تولیدی (ژنریک) کشور نمیباشند و همچنین کاربری برخی نیز فقط درمورد ماهیان خوراکی مورد آزمون قرار گرفته است.
اسید استیک ( ACETIC ACID)
مورد استفاده: درمان انگلهای خارجی ماهیان آب شیرین
مقدار مصرف: 1 تا 2 میلی لیتر اسید استیک گلاسیال در یک لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو: 45 تا 10 دقیقه
اکری فلاوین (ACRIFLAVIN)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی, کپکی و انگلی ماهیان (مصرف روز متوالی افزون این ماده در ماهیان آکواریومی باعث شده است که تعدادی از باکتری ها نسبت به این دارو مقاوم شوند)
مقدار مصرف: متغیر
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : متغیر
آموکسی سیلین تری هیدرات (Amoxicillin Trihydrate)
مورد استفاده: این دارو از سری داروهای بتا لاکتوم با نیمه عمر کوتاه میباشد باید بسیار سریع و بصورت قرص پوشش دار به ماهی عرضه شود این دارو برای درمان اغلب بیماری های باکتریایی بجزبیماریهای حاصل از Aeromonas hydrophila و Yersinia ruckeri مفید میباشد.
مقدار مصرف: 40 تا 80 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : روز متوالیانه یک وعده به مدت 10 روز متوالی
آمپی سیلین سدیم (Ampicillin Sodium)
مورد استفاده: این دارو از سری داروهای بتا لاکتوم با نیمه عمر کوتاه میباشد باید بسیار سریع و بصورت قرص پوشش دار به ماهی عرضه شود این دارو برای درمان اغلب بیماری های باکتریایی مفید است.
مقدار مصرف: عموما روز متوالیانه 50 تا 80 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 10 روز متوالی متوالی
کلرامفنیکل ( Chloramphenicol)
مورد استفاده: مصرف کلرامفنیکل به علت سمیت آن برای انسان در اکثر کشور های جهان ممنوع شده است.
مقدار مصرف: متغیر
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : متغیر
انروفلاکسازین (Enrofloxacinil)
مورد استفاده: درمان عفونت های ناشی از Aeromonas salmonicida
مقدار مصرف: 5/2-0/5 گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 5 روز متوالی متوالی
اریترومایسین (Erythromycin)
مورد استفاده: برای از بین بردن باکتریهای گرم مثبت (استرپتوکوکوس و بیماری باکتریایی کلیه). الیته مصرف این دارو برای ماهیان آکواریومی به علت از بین رفتن فیلتر بیولوژیکی آکواریوم در طولانی مدت توصیه میشود.
مقدار مصرف: روز متوالیانه 100 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی) برای درمان بیماری باکتریایی کلیه و 25-50 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی) جهت درمان استرپتوکوکوسیس
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 21 روز متوالی (درمان بیماری باکتریایی کلیه) – 1 هفته متوالی (درمان استرپتوکوکوسیس)
فلورفنیکل (Florfenicol )
مورد استفاده: این دارو شکل تغییر ساختار یافته کلرامفنیکل میباشد و برای درمان سپتی سمی (Septisemia) و کورک زایی (furunculosis) کاربرد دارد
مقدار مصرف: روزانه 10میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 10 روز متوالی
فلامکوئین (Flumequine )
مورد استفاده: این دارو درسالهای اخیر جایگزین اوکزولییک اسید شده است و به علت سریع الاثر بودن برای درمان ماهیان اکواریومی نیزمورد توجه قرار گرفته است
مقدار مصرف: روزانه 20 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی) برای ماهیان آب شیرین و روزانه 25 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی) برای ماهیان آب شور
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 8 روز متوالی
فورالتادون (Furaltadone)
مورد استفاده: این دارو از سری داروهای شبیه نیفور پیرینول میباشد. این دارو ها خاصیت باکتری کشی ضعیفی دارند وعموما برای توقف رشد باکتری ها مورد استفاده قرار میگیرند.
مقدار مصرف: 20 تا 50 میلی گرم بر لیتر(غوطه وری)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 24 ساعت متوالی
فورازولیدن (Furazolidone)
مورد استفاده: این دارو از سری داروهای شبیه نیفور پیرینول میباشد. این دارو ها خاصیت باکتری کشی ضعیفی دارند و برای توقف رشد باکتری ها مورد استفاده قرار میگیرند.
مقدار مصرف: 1 تا 10 میلی گرم بر لیتر (غوطه وری)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 24 ساعت متوالی
کانامایسین سولفات (Kanamycin Sulfate)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی
مقدار مصرف: 5 تا 100 میلی گرم بر لیتر (غوطه وری)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 3 نوبت 3 روز درمیان (هرنوبت 24 ساعت)
نالیدیکسیک اسید (Nalidixic Acid)
مورد استفاده: درمان بیماریهای باکتریایی ماهی بخصوص ماهیان آکواریومی
مقدار مصرف: 13 میلی گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 1 تا 4 ساعت متوالی (تکرار درمان در صورت عدم معالجه)
نئومایسین سولفات (Neomycin Sulfate)
مورد استفاده: درمان بیماریهای باکتریایی ماهی بخصوص ماهیان آکواریومی
مقدار مصرف: 65 میلی گرم بر لیتر (غوطه وری)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 3 تا 5 روزمتوالی
نیفورپینول (Nifurpirinol)
مورد استفاده: این دارو ها خاصیت باکتری کشی ضعیفی دارند و برای توقف رشد باکتری ها مورد استفاده قرار میگیرند.
مقدار مصرف: 1 تا 2 میلی گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : متغیر
نیتروفورازن (Nitrofurazone)
مورد استفاده: این دارو از سری داروهای شبیه نیفور پیرینول میباشد. این دارو ها خاصیت باکتری کشی ضعیفی دارند و برای توقف رشد باکتری ها مورد استفاده قرار میگیرند. جذب این دارو از خلال آبشش ماهی به سختی صورت می گیرد.
مقدار مصرف: 100 میلی گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 30 دقیقه متوالی
اوگزولینیک اسید (Oxolinic Acid)
مورد استفاده: برای درمان بیماری های ناشی از باکتری های گرم منفی. استفاده بی رویه از این دارو باعث مقاوم شدن تعداد کثیری از باکتری های به این دارو شده است.
مقدار مصرف: 25 میلی گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 15 دقیقه متوالی (دو نوبت درهر روز به مدت 3 روز)
اوکسی تترا سایکلین (Oxytetracycline)
مورد استفاده: درمان بیماری باکتریایی زین پشتی (Columnaris) ماهی
مقدار مصرف: 15 تا 20 میلی گرم بر لیتر (حمام)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 1 ساعت متوالی (یک نوبت در هر روز به مدت 4 روز)
سارا فلاکسازین (Sarafloxacin)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی
مقدار مصرف: روزانه 10 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 5 روز متوالی
سولفادیازین- تریمتوپریم (Sulfadiazine – Trimethoprim)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی
مقدار مصرف: روزانه 30 تا 50 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 7 تا 10 روز متوالی
سولفادیمتوکسین- اومتوپریم (Sulfadimethoxine – Ormetoprim)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی ناشی ازAeromonas و Edwardsiella
مقدار مصرف: روزانه 50 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 5 روز متوالی
سولفادیمیدین- تریمتوپریم (Sulfadimidine – Trimethoprim)
مورد استفاده: درمان بیماری های باکتریایی ناشی از Vibrio
مقدار مصرف: 500 میلی گرم سولفادیمیدین + 100 میلی گرم تریمتوپریم بر لیتر (غوطه وری)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 72 ساعت متوالی
سولفامرازین (Sulfamerazine)
مورد استفاده: درمان بیماری باکتریایی زین پشتی (Columnaris) ماهی
مقدار مصرف: روزانه 220 میلی گرم بر کیلوگرم وزن ماهی (خوراکی)
الگوی پیشنهادی تجویز دارو : 5 روز متوالی
منبع مقاله: