آزمایش‌های تشخیصی اولیه :
1) آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام یا Semen Analysis
در بررسی توانایی باروری آقایان پس از شرح حال و معاینه نخستین آزمایش درخواستی فوق تخصص ناباروری مردان در اصفهان؛ اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی (Semen Analysis) می‌باشد. در مقایسه با تست‌های قند خون یا تیروئید که اگر از یک سطح مشخصی به عنوان نمونه قند خون بالاتر باشد، تشخیص دیابت داده می‌شود، در مورد اسپرموگرام این گونه نیست.
اعداد اعلام شده برای سطح نرمال اسپرموگرام تنها اعداد و آماری است که از بررسی آزمایش اسپرموگرام افراد بارور در جمعیت‌های مشخص استخراج شده‌اند. اگر اعداد آزمایش فردی منطبق بر اعداد رفرنس یا مبنا نباشد به معنی این که فرد می‌باشد نیست و از سوی دیگر، اگر اعداد آزمایش اسپرموگرام فردی در محدوده نرمال باشد، به هیچ عنوان تضمین کننده بارور بودن فرد نمی‌باشد. برای قضاوت صحیح تر توسط بهترین فوق تخصص ناباروری مردان در اصفهان باید حداقل دو تا سه آزمایش که با فاصله یک تا دو هفته از یکدیگر انجام شده اند، تهیه گردد. بهتر است این آزمایش در مراکز یا آزمایشگاه‌هایی که آموزش ویژه در مورد انجام این آزمایش دیده‌اند، انجام گردد.
نحوه نمونه گیری
برای انجام آزمایش بهتر است بین دو تا هفت روز قبل از انجام آزمایش انزال یا نزدیکی رخ نداده باشد (زمان ایده آل 24 تا 48 ساعت می‌باشد). درآزمایشگاه‌های مراکز ناباروری معمولا اتاق ویژه نمونه گیری در اختیار زوجین قرار می‌گیرد، اما اگر نمونه دادن در این مکان ها دشوار باشد، می‌توان نمونه را در منزل تهیه نمود و کمتر از نیم ساعت در دمای بدن (ظرف نمونه چسبیده به بدن)، آن را به آزمایشگاه رساند. ظرف نمونه گیری باید از آزمایشگاه گرفته شود و کاملا تمیز باشد. دهانه ظرف نیز باید به اندازه کافی گشاد باشد. نمونه باید حداکثر طی یک ساعت پس از انزال مورد بررسی قرار گیرد.
بهتر است نمونه با دست و با روش تحریک مصنوعی و بدون بکار بردن صابون یا مواد لغزنده کننده که می‌توانند اسپرم کش باشند تهیه شود. به هیچ عنوان از کاندوم برای جمع آوری نمونه نباید استفاده نمود. البته در برخی مراکز کاندوم‌های مخصوص بدون مواد آسیب رسان به اسپرم‌ها وجود دارد، که می‌توان با سهولت بیشتری نمونه داد. اگر نمونه با روش نزدیکی تهیه شود، احتمال آلودگی نمونه با ترشحات واژن و نتایج کاذب وجود دارد. دقت شود که تمام نمونه در ظرف ریخته شود و بهتر است با در دست گرفتن ظرف نمونه گیری دمای آن را به دمای بدن نزدیک نمود.
تفسیر آزمایش اسپرموگرام
در آزمایشگاه نمونه با روش چشمی یا با کمک نرم افزار کامپیوتری و یا ترکیبی از دو روش آنالیز میگردد. اعداد مبنا بر اساس معیارهای سازمان بهداشت جهانی تعریف می‌شوند و درحال حاضر دو ویرایش مربوط به سالهای 1992 و 2010 با تفاوتهای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. تفسیر این آزمایش به عهده پزشک می‌باشد.
Liquefaction: مایع منی بلافاصله پس از انزال حالت لخته دارد و معمولا طی نیم ساعت اول به مایع روان تبدیل می‌شود. به این فرایند مایع شدن یاLiquefaction گفته می‌شود.
Volume: حجم مایع منی باید حداقل 1.5 تا 2 سی سی باشد. Appearance: مایع منی از نظر رنگ باید نمای شیری رنگ باشد. زرد بودن یا نمای قهوه‌ای یا خونی غیرطبیعی محسوب می‌گردند. PH مایع منی قلیایی و معمولا حدود 7 تا 8 می‌باشد.
تعداد اسپرم‌ها یا Sperm count (Density): در آخرین ویرایش تعداد اسپرم‌ها 15 میلیون در یک سی سی مایع منی یا 40 میلیون اسپرم در کل حجم انزال ارائه شده است (حجم منی ضرب در تعداد اسپرم‌ها در یک سی سی). اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون باشد الیگوسپرمی و اگر تعداد اسپرم‌ها صفر باشد نامیده می‌شود.
Motility یا حرکت اسپرم‌ها در طبقه بندی قدیم چهار درجه بندی برای حرکت اسپرم‌ها در نظر گرفته شده بود که پس از مشاهده اسپرم‌ها در زیر میکروسکوپ برحسب میزان سرعت آن ها در این چهار گروه با معیار درصد بیان می‌شدند. که به صورت A وB وC وD یا 4 و3 و2 و1 تعریف میگردد. که A معادل 4 بوده و به معنی حرکت سریع اسپرم‌ها می‌باشد.
همچنین D معادل 1 بوده و به معنی اسپرم‌های بدون حرکت یا immotile می‌باشد. در این تقسیم بندی حداقل حرکت A>25% یا A+B>50% باید باشد. کمبود حرکت اسپرم‌ها، آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
در سیستم گریدینگ (درجه بندی) جدید سرعت اهمیت کمتری دارد و این که اسپرم حرکت رو به جلو داشته باشد، در اولویت قرار دارد و حرکت اسپرم ها در 3 گروه تقسیم میگردد: 1) حرکت پیشرونده (Progressive motility) 2) حرکت غیرپیشرونده (Non progressive motility) 3) بی حرکت (Immotile)
در این سیستم درصد حرکت پیشرونده (Progressive motility) حداقل 32% و کل اسپرم‌های دارای حرکت باید حداقل 40% باشند. کاهش حرکت اسپرم‌ها آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
Morphology یا شکل اسپرم‌ها
شکل ظاهری اسپرم‌ها زیر میکروسکوپ معیارهای مشخصی دارد که توسط فرد ماهر یا دستگاه‌های کامپیوتری ویژه تعیین میگردد. درصد شکل طبیعی اسپرم‌ها در سیستم قدیمی حداقل 14% و در سیستم جدید حداقل 4% می‌باشد. اگر شکل اسپرم‌ها در نمونه ای کمتر از این اعداد باشد، تراتوسپرمی گفته می‌شود.
WBC یا گلبول سفید
میزان طبیعی آن کمتر از یک میلیون در میلی لیتر است. مقادیر بیشتر از این مطرح کننده عفونت یا التهاب مایع منی بوده و لکوسیتوسپرمی نامیده می‌شود. Viability یا Vitalityیا تست زنده بودن اسپرم‌ها: در مواردی که اسپرم‌ها بی حرکت هستند، برای بررسی زنده بودن آنها از روشهای رنگ آمیزی‌های ویژه استفاده می‌شود. در سیستم قدیمی میزان زنده بودن اسپرم ها حداقل 75% و در سیستم جدید 58% درنظر گرفته شده است.
2) سونوگرافی
در این روش با کمک امواج صوتی تصویر اعضاء نرم داخلی بدن بازسازی و روی صفحه نمایشگر نشان داده می‌شود. اشعه زیان آور نیز ندارد. در مورد سیستم ادراری تناسلی آقایان سونوگرافی از بیضه‌ها و کلیه‌ها و مجاری ادراری و قابل انجام است.
در این روش پروب یا وسیله ثبت کننده دستگاه سونوگرافی روی بدن قرار گرفته و اطلاعاتی در مورد سایز بیضه‌ها و محل آنها، وجود توده یا کیست داخل بیضه‌ها یا اعضا مجاور، تجمع مایع اطراف بیضه‌ها )، فتق، همچنین درمورد سایز پروستات، وجود کیست یا توده داخل آن و سنگ‌ها و توده‌های سیستم ادراری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. برای بررسی دقیق تر کیسه‌های منی یا می‌توان از سونوگرافی ترانس رکتال (از راه مقعد) کمک گرفت. سونوگرافی باید توسط یک فرد ماهر انجام گردد.
3) آزمایش‌های هورمونی
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد (کمتر از 5 میلیون) یا در شرح حال، اختلال در یا سفتی آلت (نعوظ) باشد نیاز به بررسی هورمونی است. مهمترین آنها عبارتند از: آزمایش‌های تیروئید، غده هیپوفیز (FSH, LH, Prolactin) و هورمون مردانه یا تستوسترون. در صورت نیاز برخی آزمایش های تخصصی دیگر نیز انجام خواهند شد.
ب- آزمایش های تکمیلی
1) تست‌های ارزیابی آسیب DNA اسپرم (DFI=DNA Fragmentation Index)
در برخی موارد بنا به صلاحدید پزشک، نیاز به چک کردن وضعیت DNA و ساختار ژنتیکی اسپرم می‌باشد. این روشهای تخصصی در مراکز مجهز قابل انجام می‌باشد و روشهای شایعتر و دقیق تر آن عبارتند از: تست‌های Tunel و SCSA که با کمک آنها میزان آسیب یا قطعه قطعه شدن (Fragmentation)DNA اسپرم بررسی میگردد. کاربرد این تست‌ها در موارد سقط مکرر، شکست‌های متعدد روشهای کمک باروری، مدت زمان طولانی ناباروری، بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان‌ها یا شیمی درمانی و پرتودرمانی پس از آن، سن بالا، مواجهه با مواد سمی یا شیمیایی یا مصرف طولانی مدت سیگار و مواد مخدر و … می‌باشد.
2) آزمایش های ژنتیکی
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد یا در معاینه ناحیه تناسلی نکته خاصی مشاهده گردد (مانند مبهم بودن دستگاه تناسلی خارجی یا دوجنسی بودن) یا در موارد سقط مکرر نیاز به بررسی ژنتیکی است. کاریوتایپ یا شمارش و تعیین نوع کروموزوم‌ها در راس این آزمایش‌ها قرار دارند و در یک مرد نرمال گزارش آن به صورت 46XY می‌باشد.
3) وازوگرافی
یا عکس رنگی از لوله واز (منی بر) یکی از روشهای تشخیصی تکمیلی در مردانی است که شک به انسداد در آنها وجود دارد. در این روش در اتاق عمل و زیر بیهوشی ماده رنگی داخل لوله واز تزریق میگردد و عکس برداری انجام می‌شود. در صورت انسداد محل آن مشخص میگردد. همانطور که می‌دانید، طبق نظر بسیاری از کارشناسان و متخصصان فعال در زمینه ارتباطات جنسی، یکی از مهمترین دلایل تداوم زندگی مطلوب زناشویی می‌تواند با کیفیت بودن این روابط باشد. همشهریان گرامی، اگر با مشکلاتی در این باره مواجه هستید، با مراجعه به در اصفهان، به رفع آن بپردازید و با این امر سطح کیفی زندگی مشترک خود را بالا ببرید.
منبع: کلینیک درمان ناباروری در اصفهان