تصرف عدوانی چیست؟
میخواهیم نگاهی کامل به موضوع تصرف عدوانی داشته باشیم، این مقاله بر اساس تجربه و دانش بهترین وکیل مهریه در تهران نوشته شده است و سعی بر این بوده است که راهنمایی کامل و جامعی در این خصوص برای شما عزیزان گردآوری شود، خواندن کامل این مقاله را به شما پیشنهاد میکنیم. تصرف عدوانی عبارت است از اینکه مالی از تصرف مالک آن، بدون مجوز قانونی و بدون رضایت مالک خارج شود.
اگر شخصی با زور و بدون رضایت مالک یا مستاجر، زمین یا ملک آن را تصرف کند این عمل وی تصرف عدوانی نامیده می شود. مطابق ماده 158 قانون آئین دادرسی مدنی « دعوی تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست نماید ».
دعاوی ناشی از تصرف عدوانی در حقوق ایران هم می‌تواند یک دعوای حقوقی باشد و هم مشمول دعاوی کیفری. تمیز دقیق دعاوی حقوقی از دعاوی کیفری این فایده را دارد که در حقوق ایران اگر خواهان دعوا در ابتدا دعوای حقوقی طرح کند، دیگر امکان طرح دعوای کیفری برای خواهان وجود نداشته اما برعکس این موضوع امکان‌پذیر است.
شرایط تحقق دعوی تصرف عدوانی حقوقی
موضوع دعاوی حقوقی رفع تصرف در مواد ۱۵۸ تا ۱۷۷ قانون آیین دادرسی مدنی ذکر شده است. برای تحقق عنوان آن بر اساس آنچه که در قانون آمده است، وجود سه شرط اساسی ضروری است :
1 – سبق تصرف مدعی
( سابقه تصرف قبلی خواهان ) خواهان دعوا یعنی کسی که می خواهد دعوای اقامه کند بایستی حتما خودش، قبل از متصرف عدوانی، در آن مال غیر منقول متصرف بوده باشد. مثلا اگر در حال حاضر کسی منزلی را تصرف کرده و می خواهیم علیه او دعوای تصرف عدوانی اقامه کنیم، بایستی خودمان قبل از او متصرف آن منزل بوده باشیم. در اصطلاح حقوقی، به این وضعیت سبق تصرف خواهان گفته می شود.
2 – لحوق تصرف مدعی‌علیه
(تصرف بعدی خوانده ) مسئله بعد این است که تصرف خوانده یعنی کسی که دعوای علیه او مطرح می کنیم، بایستی بعد از خوانده مال را تصرف کرده باشد. اگر خود خوانده هم قبل از خواهان متصرف بوده باشد، در اینصورت خواهان متصرف سابق نیست. پس نمی تواند دعوای تصرف به صورت عدوانی را اقامه نماید صدور حکم رفع تصرف علیه کسی جائز است که تصرف او لاحق بر تصرف شاکی باشد و خوانده دعوی تصرف، باید هیچگونه تصرف قبلی در مال موضوع دعوی نداشته باشد و الا او خود نیز متصرف سابق محسوب می گردد و صدور دستور رفع تصرف علیه متصرف سابق فاقد وجاهت قانونی است.
3 – عدوانی بودن تصرف
(تصرف بدون مجوز قانونی) تصرف مذکور دراین ماده بایستی بصورت عدوانی بوده باشد. فلذا در صورتی که تصرف دیگری در مال غیر منقول دارای جنبه قانونی باشد و با رضایت صورت گرفته باشد، نمی توان آن را تصرف عدوانی دانست. بر این اساس هرگاه شخصی متصرف ملکی باشد و دیگری بدون مجوز قانونی یا با قهر و غلبه، ملک را به تصرف خود در آورد متصرف قبلی می‌تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی و طرح دعوای رفع روش های تصرف نسبت به باز پس گیری ملک خود از متصرف اقدام کند.
- یکی از ویژگی‌های مهمی که در خصوص دعاوی حقوقی رفع تصرف می‌تواند مورد توجه قرار گیرد، این است که خواهان دعوا نیازی به اثبات مالکیت خود نداشته و تنها با اثبات تصرف قبلی در ملک می‌تواند اقدام به طرح دعوا علیه متصرف عدوانی کند. البته مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به انــدازه‌ای بـاشـد کـه او در عرف مـتصرف شناخته شود.
- اگر متصرف عدوانی، مالک ملک بوده و برای احقاق حق خود اقدام به تصرف ملک کرده باشد، قانون این اجازه را به متصرف ملک داده است تا با طرح دعوا و اثبات تصرف قبلی خود، رفع تصرف را از دادگاه درخواست کند.
- یکی از ویژگی‌های مهم احکام رفع تصرف عدوانی، اجرای فوری رای دادگاه است و بر اساس قانون تجدیدنظر خواهی مانع اجرای حکم نیست و رای دادگاه مبنی بر رفع تصرف فوری اجرا شده و دادگاه می‌تواند حکم به رفع آثار ناشی از تصرف بدهد.
- برای طرح دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی، احراز مالکیت متصرف قبلی ملاک نبوده و صرف احراز تصرف عرفی خواهان، دادگاه را مکلف به صدور حکم رفع تصرف و بازگشت آثار ناشی از تصرف می‌کند اما در دعوای کیفری، شرایط این گونه نیست و بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، احراز مالکیت شاکی دعوا از ارکان اصلی طرح دعوای کیفری رفع تصرف عدوانی محسوب می‌شود.
- دعوای تصرف لزوما در مورد اموال غیر منقول مطرح می شود. مانند خانه و زمین. بنابراین، در مورد اموال منقول همچون خودرو امکان اقامه دعوای تصرف عدوانی وجود ندارد.
- مرجع صالح برای اقامه دعوای تصرف، دادگاهی است که مال غیر منقول در حوزه آن واقع شده است.
شرایط تحقق تصرف عدوانی کیفری
تصرف عدوانی کیفری عبارت است از اخراج مال غیر منقول بدون رضایت مالک یا اجازه از طرف مالک توسط دیگری با علم به موضوع و از روی عمد. جرم تصرف به صورت عدوانی از جمله جرایم علیه اموال و مالکیت است که موضوع آن مال غیر منقول متعلق به دیگری است.
ارکان تشکیل دهنده جرم تصرف عدوانی
عنصر مادی جرم تصرف عدوانی :
عمل فیزیکی جرم تصرف به صورت عدوانی، اقدام به تصرف غیرقانونی املاک متعلق به دیگران است. هر اقدامی که در تسلط یا استیفای مالک از ملک با محدودیت یا خطر روبه‌رو شود، مصداق تصرف بوده و این تصرف می‌تواند هم با ایجاد آثار تصرف و هم به صورت عادی و بدون ایجاد آثار تصرف باشد. به بیان دیگر، تصرف یک عمل عرفی بوده و شامل هر اقدامی می‌شود که مالکیت مالک را به خطر می‌اندازد. برای تحقق عنصر مادی جرم نخست اینکه مال باید مال غیرمنقول باشد و دوم اینکه متصرف یا مدعی، مالکِ ملک باشد. همچنین راضی نبودن مالک یا صاحب حق از تصرف دیگران نیز در این خصوص یکی از شرایط است.
عنصر قانونی جرم تصرف عدوانی :
ذیل ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ به صراحت در خصوص جرم تصرف به صورت عدوانی به بیان شرایط و اوضاع احوال این جرم پرداخته است. در ذیل ماده ۶۹۲ همان قانون به تصرف با قهر و غلبه اشاره کرده که باز هم مصداق همین جرم محسوب می‌شود.
عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی :
قصد اضرار به غیر و سوء نیت متهم برای ارتکاب جرم باید احراز شود.
تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری رفع تصرف عدوانی
برای طرح دعوای حقوقی رفع تصرف، احراز مالکیت متصرف قبلی ملاک نبوده و صرف احراز تصرف عرفی خواهان، دادگاه را مکلف به صدور حکم رفع تصرف و بازگشت آثار ناشی از تصرف می‌کند اما در دعوای کیفری، شرایط این گونه نیست.
بر اساس ماده 690 قانون، احراز مالکیت شاکی دعوا از ارکان اصلی طرح دعوای کیفری رفع تصرف محسوب می‌شود. چه اینکه اگر متصرف قبلی فقط بهره‌بردار ملک بوده و حق مالکیت نداشته باشد، حق اعمال دعوای کیفری را نداشته و تنها از مجاری حقوقی و مدنی می‌تواند حق خود را احقاق کند. مهم ترین تفاوت آنها، در تصرف کیفری، دادگاه فقط پس از احراز مالکیت می‌تواند حکم به محکومیت متصرف داده و او را مستحق مجازات معرفی کند ولی در طرح دعوی حقوقی تصرف نیازی به احراز مالکیت خواهان نیست.
مقایسه تصرف دعوای عدوانی با تخلیه ید
آنچه باعث تفاوت و تفکیک این دو دعوا می‌شود، نحوه تصرف و ادامه آنها در این دو دعوا می‌باشد. چرا که در دعوای تخلیه، تصرفات خوانده ابتدا عدوانی نبوده بلکه تابع توافق قراردادی (استیجاری) بوده است و با وجود مضی مدت توافق شده و درخواست خواهان، خوانده تصرف خود را ادامه می‌دهد هرچند اختلافی در مالکیت یا ذی سمت بودن خواهان نیست. در حالی که در دعوای تصرف عدوانی، تصرفات خوانده هیچ موقع با رضایت خواهان نبوده و تابع قرارداد یا توافق نیست و دلیل تصرف متصرف، ادعای ذی‌سمت یا مالکیت بر موضوع دعوا می‌باشد.
تفاوت دعوای خلع ید و تصرف عدوانی
شکایت تصرف عدوانی و خلع ید از جمله دعاوی هستند که هر دو آنها در صورت اثبات به یک نتیجه مشابه می رسند و آن نتیجه چیزی نیست جر رفع تصرف غیر قانونی فرد متصرف از مال. اما این دو دعوا علیرغم شباهت های خود، تفاوت هایی نیز در مفهوم و رویه دارند. ناآگاهی نسبت به تفاوت این دو دعوی، سبب اتلاف وقت خواهان بدون رسیدن به نتیجه مشخص می شود.
تصرف عدوانی کیفری، عبارت است از اینکه، شخصی، بدون داشتن سابقه تصرف پیشین، مال غیر منقولی که در ید دیگری است و یا در آن، سابقه تصرف دارد را با قهر و زور، از ید او خارج کند. شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری، با ثبت شکوائیه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی می باشد. حکم مجازات این جرم، حبس، اعاده وضع به حالت سابق و رفع تصرف خواهد بود.
یکی از مهمترین وظایف قانون، حمایت از حقوق شهروندی مردم، مثل حق مالکیت می باشد. از جمله حقوق افراد، نسبت به اموال غیر منقول و منقول خود، حق تصرف و استفاده از آن ها است. تصرف یعنی، سلطه ای که فرد، نسبت به مال خود دارد؛ یعنی حقی قانونی که به فرد،اجازه استفاده از اموالش را می دهد.
مطابق قاعده فقهی “الناس مسلطون علی اموالهم”، افراد بر اموالشان مسلط هستند و حق هرگونه تصرف و بهره برداری، تا جایی که منع قانونی برای آن، وجود نداشته باشد را دارند. از طرفی، چنانچه کسی، حقی در مال دیگری، برای خود قائل باشد و بخواهد مالی را از تصاحب دیگری خارج کند، تنها راه ممکن، توسل به قانون خواهد بود. دعوای تصرف عدوانی، زمانی مطرح می شود که شخصی، به زور، اقدام به گرفتن ملکی کند که برای خود، حقی در آن، قائل است که این دعوا، بر اساس قانون، دارای انواع حقوقی و کیفری بوده و هرکدام، تشریفات و قواعد مخصوص به خود را دارند.
از این رو، در این مقاله، قصد داریم، توضیح دهیم که تصرف عدوانی کیفری چیست و نحوه شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری، چگونه می باشد؛ سپس، حکم جرم تصرف عدوانی و مجازات آن را از منظر قانون مجازات اسلامی بگوییم. چنانچه، پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.
جرم تصرف عدوانی کیفری چیست؟
برای پاسخ به این پرسش که حکم جرم تصرف عدوانی کیفری چیست و شکایت از آن چگونه است؟ بهتر است ابتدا، در خصوص تصرف عدوانی کیفری و مفهوم آن در قانون صحبت کنیم و پس از توضیح در خصوص این مفهوم، نحوه شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری و مجازات آن را بگوییم.
جرم تصرف عدوانی کیفری، بدین معنا است که شخصی، بدون داشتن سابقه تصرف پیشین، مال غیر منقولی که در ید دیگری است و یا در آن، سابقه تصرف دارد را با قهر و زور، از ید او خارج کند. شایان ذکر است، مبنای سابقه تصرف، کاملا وابسته به نظر عرف خواهد بود و می تواند زمان کوتاه را نیز در بر بگیرد. بنابراین، برای اینکه جرم تصرف عدوانی کیفری محقق شود، باید به چند نکته توجه کنیم :
لزومی ندارد که شاکی، مالک مال مورد تصرف باشد و همین که مال در ید او می باشد یا در آن، سابقه تصرف دارد، کافی خواهد بود.
تصرف عدوانی، صرفا برای اموال غیر منقول است و نه .
تصرف باید، با قهر و غلبه و زور، از جانب شخصی که هیچ گونه سابقه تصرفی در مال غیر منقول نداشته، صورت گیرد.
پس از توضیح در خصوص جرم تصرف عدوانی کیفری، در ادامه، نحوه شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری و حکم جرم تصرف عدوانی و مجازات آن را خواهیم گفت.
شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری
در قسمت قبل، توضیح دادیم که تصرف عدوانی کیفری چیست و گفتیم که شرایط تحقق آن، چه می باشد. در ادامه، قصد داریم، درباره، نحوه شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری صحبت کنیم و بگوییم که شخص متقاضی شکایت از این جرم، برای رسیدگی و صدور حکم جرم تصرف عدوانی و مجازات مرتکب ، باید چه اقداماتی را انجام دهد. مراحل و نحوه شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری، عبارت است از:
تنظیم متن شکوائیه تصرف عدوانی:
مرحله اول، در خصوص شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری، تنظیم متن شکوائیه و ذخیره آن، برروی سی دی و در فایل ورد است. در تنظیم شکوائیه، فرد می تواند، از یک وکیل دادگستری یا از نمونه شکوائیه های موجود در این زمینه، استفاده کند.
مراجعه به یکی از شعب دفاتر خدمات الکترونیک قضایی:
همانند ثبت دادخواست ، در ثبت شکایت تصرف عدوانی کیفری نیز فرد باید، جهت ثبت شکایت خود به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند و فایل ورد شکوائیه خود را تحویل دهد، تا شکوائیه وی، ثبت شده و به دادسرا ارسال گردد.
حضور در جلسات رسیدگی دادسرا و دادگاه:
پس از ثبت شکوائیه، فرد شاکی، موظف است، در جلسات رسیدگی مقرر شده توسط دادسرا و دادگاه که به وی، ابلاغ می گردد، حاضر شود و به دفاع از ادعای خود بپردازد. چنانچه پس از تشکیل جلسات رسیدگی، متهم به جرم، مجرم شناخته شود، به حکم جرم تصرف عدوانی کیفری و مجازات آن محکوم خواهد شد.
شایان ذکر است، دعوای تصرف عدوانی کیفری، فوری بوده و دادگاه، در اولین وقت ممکن، اقدام به رسیدگی به آن می نماید.
توجه داشته باشید که در دعوی تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت خواهان نیست و صرف اثبات سبق تصرف کفایت می کند. اما در دعوی خلع ید، خواهان باید نسبت به اثبات مالکیت خود بر مال اقدام نماید.