روند اجتماعی شدن و گسترش توانمندی‌های کودک

مقدمه ای بر مهارت های اجتماعی کودکان

تعریف مهارت های اجتماعی

مجموعه توانمندی هایی است که موجب موفقیت در زندگی اجتماعی فرد می شود. هر فرد برای زندگی موفق در یک جامعه، علاوه بر  مهارت های فردی به مهارت های دیگری نیاز دارد که از آن به نام مهارت های اجتماعی یاد می کنند. کودکان برای آن که خودشان را با اجتماعی که در آن زندگی می کنند، سازگارتر کنند باید انواع مهارت های اجتماعی مختلف را بیاموزند.

مهارت های اجتماعی کودکان در برگیرنده طیف وسیعی از توانایی های گروهی ، از آغاز ، حفظ و پایان یک مکالمه ساده تا تشخیص علائم ارتباط اجتماعی و حتی پیچیده ترین آن ها مثل ، فرایند حل مشکل و تعارض است. والدین می توانند مهارت های اجتماعی کودکان را با استفاده از روش های گوناگون مثل مدل سازی ، نقش بازی کردن و اجرای نمایش و تمرین به فرزندانشان بیاموزند.

بیانات چهره ای مثل خندیدن،رعایت فاصله اجتماعی نسبت به دیگران،چگونگی صدا،احوالپرسی با دیگران،گفتگو کردن،بازی و کارکردن با دیگران،جلب توجه و درخواست کمک،مهار پرخاشگری ،آراستگی و بهداشت پایه و اساس مهارت های اجتماعی کودکان هستند.جهت ثبت نام در دوره مربی مهدکودک اصفهان، دوره مربیگری مهدکودک فنی حرفه ای اصفهان و اطلاع از شرایط استخدام مربی مهد کودک در اصفهان  با ما تماس بگیرید.

تاثیر والدین در مهارت های اجتماعی کودکان

ما به تغذیه فرزندمان خیلی اهمیت می دهیم ،بهترین غذا و لباس را با قیمت بالا می خریم،به خاطر مدرسه خیلی نگران هستیم،هزینه های بالایی را صرف آموزش بچه ها می کنیم.
اما چقدر به رشد مهارت های اجتماعی کودکان خود توجه می کنیم؟
اینکه چقدر به هم بازی و نقش همسالان در زندگی فرزندمان توجه می کنیم؟
خب نقش پدر و مادر مهم است ولی هرگز نمیتواند جای بازی و هم بازی را برای فرزند ما بگیرد.
در زمان های گذشته خانواده های پرجمعیت و با  تعدد فرزندان این مشکل را نداشتند، به خاطر اینکه فرزندان بزرگتر می توانستند در تعامل با فرزندان بعدی به رشد زبان آموزی و خیلی از مهارت های دیگر اونها کمک کنند و یک جورایی کار پدر و مادر رو هم راحت می کردند.
ارتباط فامیل،ارتباط دوستان و همسایگان زیاد بود.
ولی امروزه در جوامع شهری با آپارتمان های کوچک ،پدر ومادر های درگیر شغل و اینکه اکثرا تنها ممکن است زندگی کنند و از فامیل و خانواده به دور باشند،بچه ما از نعمت هم بازی محروم است.
بنابراین چیکار میتونیم بکنیم که این مشکل کمبود مهارت های اجتماعی کودکان را برطرف کنیم؟
خب خیلی از خانواده ها به این فکر میکنند که ما چاره ای نداریم و منتظر می مانند تا بچه راهی مدرسه شود تا اونجا مهارت های اجتماعی را بتواند کسب کند. ولی خیلی دیر هست چون تازه با رفتن به مهدکودک مشکلات ناسازگاری و مشکلات مربوط به رشد اجتماعی بچه شروع می شود و باید خیلی زودتر از این به فکر افتاد.

نشانه های کمبود مهارت های اجتماعی کودکان و اوتیسم

ممکن است فرزند شما با مادر و تاحدودی هم پدر ارتباط خوبی داشته باشه اما وقتی با غریبه ها مواجه می شود ممکنه که به شدت خجالت بکشه و پنهان بشود.
ولی بعضی وقت ها فقط مسئله خجالت نیست و صحبت مشکلاتی بیش از این هستش.
یعنی شما می بینید که فرزند شما اصلا به سمت کودکان هم سن و سالش نمی رود،ترجیح می دهد تنها بازی کند و یا فقط با مادرش بازی کند، بهش می دهیم میبینیم که هیچ بازی معناداری با اسباب بازی نمی کند.
مثلا یک دختربچه باید عروسک را ناز کند،غذا دهنش کنه،بغلش کند ولی می بینید نه !
عروسک را پرت می کند و یا یک پسربچه وقتی با ماشین بازی می کند باید بازی های معنی دار داشته باشد ،نه اینکه فقط ماشین را راه ببرد بلکه خودش بشه راننده و مثلا پارک کند و تصادف کند.
اگر بازی های معنی دار انجام نمی دهد،اگر به سمت همسالان زیاد تمایل ندارد،اگر ارتباط چشمی اش با غریبه ها ضعیف است،یعنی سعی بکند تو چشم غریبه ها نگاه نکند،اگر بچه کم حرف می زند و سعی می کند از حرف زدن فقط در حد نیاز استفاده کند،اگر جملاتی که به کار می برد اشتباهه یعنی دستور زبان غلط دارد،به جای اینکه بگه “من اینو خوردم” بگه “علی اینو خورده” .
این ها را دقت کنید،این ها ممکن است که نشان دهنده کمبود مهارت های اجتماعی کودکان و بعضی از علایم کمبود طیف اوتیسم باشد،بنابراین بهتر است شما به پزشکتان مراجعه کنید تا از نظر طیف اوتیسم بچه ارزیابی شود تا درمان مناسب به موقع صورت گیرد.

در حال حاضر بسیاری از محققان اتفاق نظر دارند که مهارت‌های اجتماعی کودکان آموختنی هستند.
زیرا کودکانی که در محیط‌های نامناسب بزرگ شده‌اند، از لحاظ اجتماعی رفتارهای نامعقول دارند.
با توجه به این مسائل، دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت نقش مهمی در طراحی برنامه‌های آموزشی مهارت‌های اجتماعی داشته‌اند و با استفاده از تجارب خود و همچنین تئوری‌های مطرح‌شده در این حوزه برنامه‌­های مربوط به آموزش مهارت اجتماعی کودکان را طراحی می‌کنند.

مهم ترین مهارت های اجتماعی کودکان

چگونه مهارت‌های اجتماعی را به کودکان آموزش دهیم؟

مهم ترین مهارت های اجتماعی کودکان ، عبارتند از:

سلام کردن

کودکان از طریق تعامل با هم سالان شان با آن ها ارتباط برقرار می کنند.
نخستین گام در برقراری ارتباط، سلام کردن به دیگری است. ما نه تنها با استفاده از واژگانی مثل« سلام » و « حالت چطوره »، بلکه با تغییر حالت چهره، تُن صدا، ژست و فرم نشستن و ایستادن نیز با افراد دیگر ارتباط برقرارمی کنیم.
کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، ممکن است به افراد آشنای خود هم سلام نکنند. آن ها ممکن است درست کنار دوست شان راه بروند، ولی حتی یک نگاه هم به او نکنند یا اگر حرفی بزنند، احتمالاً تماس چشمی با او برقرار نمی کنند و سرشان را به زیر می اندازند. در مواردی، اگر سلام هم بگویند، ممکن است تن صدای شان چندان دوستانه و صمیمی نباشد. بخش غیرکلامی سلام کردن هم به اندازه ی بخش کلامی آن اهمیت دارد.
هنگام سلام کردن مهم نیست که کودک از چه عبارت و جمله ای استفاده می کند یا با چه لحن و حالتی جمله اش را بیان می کند، مهم آن است که طوری به دوستش سلام کند که او از دیدنش احساس شادی و خوشحالی کند.
این یکی از نشانه های مهارت های اجتماعی کودکان است.

پیش قدم شدن در گفت و گو

بعد از سلام و احوال پرسی، معمولاً گفت و گو شروع می شود.
برای ورود به بحث، کودک باید بتواند مکالمه ای را آغاز کند، ادامه دهد و به پایان برساند.
این مهارت مستلزم خوب گوش دادن و توجه کردن است.
برای مثال، او باید اصل « رعایت نوبت » را بداند.
گاهی کودکان موضوعی برای صحبت کردن با یک دیگر ندارند، در این گونه موارد می توانند پرسشی را مطرح کنند؛ مثل کارتون خرس ها را دیده ای؟
یا می دانی در مدرسه چه اتفاقی افتاده است؟
موضوع بحث باید برای هر دو طرف جالب و جذاب باشد تا هر دو را به نوعی درگیر صحبت کند.
مکالمه ی یک طرفه موجب خستگی و کسالت دو طرف می شود و ممکن است موجب قطع همین ارتباط ساده هم شود.
حتی ممکن است تأثیر منفی در ذهن آن دو بگذارد و در آینده هم تمایلی برای صحبت کردن با هم نداشته باشند.
پس گوش کردن مثل صحبت کردن مهم است.
اگر کودک علاقه ای به آن چه دوستش می گوید، از خود نشان ندهد، ممکن است از صحبت کردن با او منصرف شود.
کودکان کم توجه و پرتحرک، اغلب زمان صحبت کردن و گوش کردن را درست تشخیص نمی دهند.
این موضوع نیز نقش مهمی در مهارت های اجتماعی کودکان دارد.

درک احساس شنونده

زمانی که یک گفت و گو آغاز می شود، برای حفظ و ادامه ی آن لازم است که گوینده به حالت های عاطفی شنونده اش توجه داشته باشد.
کودکانی که مشکل ارتباطی دارند، اغلب در درک احساس شنونده نیز ناتوان هستند، در حالی که کودک اجتماعی، سریع و راحت می تواند حالت های احساسی شنونده اش را بشناسد و طبقه بندی کند، آن گاه سخنانش را ارزیابی کند و بر اساس پاسخ هایی که از شنونده دریافت می دارد، کلماتش را انتخاب کرده و گفت و گو را ادامه دهد.
این موضوع نیز نقش مهمی در مهارت های اجتماعی کودکان دارد.

هم دلی کردن

هم دلی کردن شبیه درک گفته های دیگران است، با این تفاوت که شنونده باید سعی کند احساسات سایر افراد را نیز درک کند. هم دلی کردن این امکان را به فرد می دهد که بتواند ارتباط واقعی با دوستانش برقرار کند. برای مثال، اگر دانش آموزی در درس ریاضی نمره ی 20 گرفته ولی دوستش 11 شده است، بتواند شادی خود را کنترل کرده و با دوستش به ابراز هم دردی بپردازد. او می تواند با گفتن جمله ای نظیر « اشکال ندارد، سعی کن در امتحان بعدی بیش تر درس بخوانی تا نمره  بهتری بگیری »، او را دلداری دهد. اینها نشانه ای بر رشد مهارت های اجتماعی کودکان شماست.

یافتن نقاط مشترک

برای حفظ یک مکالمه ی دوستانه، توجه به نقاط مشترک هر دو طرف اهمیتی خاص دارد.
این سرنخ ها به کودک یا نوجوان کمک می کند تا تمایل بیش تری برای ادامه ی دوستی و دیدارهای بعدی با هم داشته باشند.
بخش مهم شناخت این سرنخ ها، توجه به لحن و زیر و بمی صدای افراد است.
برای مثال هر دو از یک ویژگی آموزگارشان خوش شان بیاید یا به ورزش فوتبال علاقه مند باشند.

پیش بینی کردن

برای حفظ گفت و گو، کودک باید از قبل بتواند تأثیر گفته های خود را بر شنونده پیش بینی کند و افکار شنونده را در نظر داشته باشد.
برای مثال، اگر احساس می کند که جمله اش می تواند موجب ناراحتی، آزردگی، خشم یا اندوه شنونده شود، ممکن است شیوه ی بیان کلمات یا جملات خود را تغییر دهد. کودکان غیر اجتماعی معمولاً توجهی به این نکته ندارند و قادر نیستند کلام خود را تغییر دهند.
در مورد آن چه قصد دارند بگویند، کمی فکر می کنند و آن گاه به زبان می آورند.
برای مثال، وقتی کودکان و نوجوانان در حال صحبت درباره ی تیم ورزشی مورد علاقه شان هستند و از این گفت و گوی خود لذت می برند، بدیهی است که اگر یک نفر به آن ها بگوید « هفته دیگر امتحان ریاضی داریم، آیا شما تمرین کرده اید؟ » خوش شان نخواهد آمد و او را طرد خواهند کرد. زمانی که فرد کلام دیگران را قطع می کند ( وسط حرف دیگران می پرد ) و بدون در نظر گرفتن شرایط فعلی جمع، سخنی می گوید، مورد بی مهری سایرین قرار خواهد گرفت.

شیوه حل مسئله

بخش دیگری از مهارت اجتماعی افراد مربوط به تشخیص درست اختلاف ها و مسائل بین افراد است.
گاهی ممکن است فردی با گفته های شما موافق نباشد و از شنیدن سخنان شما خشمگین شود و شروع به پرخاشگری و تندی با شما کند، در این گونه موارد چگونگی پاسخ دهی شما به حالات عاطفی شنونده، تأثیر زیادی بر روند گفت و گو دارد. کودکان و نوجوانانی که توانایی درک اختلافات ضمن گفت و گو را ندارند، معمولاً دچار ضعف ارتباطی هستند.
آن ها خیلی زود عصبانی می شوند و ممکن است از صحبت کردن با شنونده تا مدت ها صرف نظر کنند.
این گونه کودکان می خواهند همیشه برنده باشند و اصولاً برایشان مهم نیست که چه بهایی برای این برنده شدن باید بپردازند ( از دست دادن دوست ).
این گروه مدام در اجتماع لطمه می خورند و برای خودشان دشمن می تراشند.
اختلاف داشتن با دیگران اجتناب ناپذیر است و اغلب برای شفاف سازی موضوع باید به گفت و گو بپردازند.
برای یک مکالمه و گفت و گوی دو طرفه و حفظ روابط دوستی نیاز به برنده شدن یک طرفه نیست، بلکه باید هر دو طرف از مکالمه برنده بیرون بیایند.
درواقع شیوه حل مسئله در مهارت های اجتماعی کودکان نقش موثری دارد.

نقش بازی بر رشد مهارت های اجتماعی کودکان

نحوه برقراری ارتباط کودک با دیگران را  رشد اجتماعی می گویند.

هر کسی که در زمینه بازی کودکان مطالعه کرده باشد می داند که بچه ها با توجه به سنشان به روش های متفاوتی با دیگران رابطه برقرار می کنند.
بعضی از بازی ها به کودک یاد می دهند چگونه با دیگران دوست شود و از بودن در جمع بهره ببرد و مهارت های اجتماعی کودکان را افزایش می دهد.

1.  تعامل در بازی با دیگر کودکان، کودک را قادر می سازد تا تصورش را از خود و دیگران به صورت عام رشد دهد.
2. در  بازی های گروهی که دارای مقررات و قواعد است، بازیکن باید نقش دیگر بازیکنان را بداند و هم چنین باید توانایی «برعهده گرفتن نقش دیگران» را در خود رشد و توسعه دهد، تا از طریق پیش بینی آن چه در آینده اتفاق خواهد افتاد، بتواند رفتار خود را با آن سازگار کند.از طریق بازی کردن نقش های مختلف بزرگ سالان، مقررات اجتماعی و معیارهایی که رفتار بازیگر را تنظیم می کند، می آموزد.
3. از طرق بازی کودک قدرت ابراز وجود پیدا می کند و از ترس کمرویی و خجالت بیهوده رها می شود.
4. کودک در بازی با سایر کودکان، چگونگی ایجاد ارتباط با آنان را یاد می گیرد، دیگران را بهتر می شناسد و از خود نیز شناخت بهتری پیدا می کند.
5. بازی، عواطف و احساسات کودک را بیدار می کند، در تقویت جسم و روح او تأثیر زیادی داشته و او را به سوی زندگی اجتماعی و قبول مسئولیت ها راهنمایی می کند.
6. کودک با بعضی از بازی ها، مانند لباس پوشاندن به عروسک، غذا پختن، رنگ آمیزی عکس ها، جواب دادن به تلفن و… به تمرین نقش خود و مسئولیت ها در بزرگ سالی مشغول می شود، موجب ارتباط کودک با محیط بیرون می شود و دنیای اجتماعی او را گسترش می دهد.
7. موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و پرورش خلاقیت در کودکان می شود.
8. هم کاری و مشارکت کودک توسعه می یابد؛ با رعایت اصول و مقررات آشنا می شود؛ همانندسازی با بزرگ سالان را می آموزد؛ با مفهوم سلسله مراتب آشنا شده و آن را رعایت می کند؛ رقابت را می آموزد و شکست را به طور واقعی تجربه می کند؛ قدرت ابراز وجود پیدا می کند.