به بازگشت غیرعادی اسید معده داخل مری و آزرده شدن مری در اثر آن، بیماری ریفلاکس معده به مری یا اصطلاحا ریفلاکس گفته می‌شود. ریفکلاس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش فوقانی است.
دلیل و درمان ریفلاکس
غذایی که می‌خوریم، از طریق لوله‌ای به نام مری وارد معده می‌شود. بعد از آن هم نوبت به فرآیند هضم به وسیله اسید و شیره معده می‌رسد. دیواره معده به دلیل تماس مداوم با اسید معده در مقابل آثار مخرب آن مقاوم شده است، اما دیواره مری دفاع مناسبی در برابر این ساید ندارد.
در حالت طبیعی، دریچه‌ای به نام «کاردیا» بین مری و معده قرار گرفته که اجازه نمی‌دهد غذا از مری وارد معده شود، اما از بازگشت غذا و شیره معده به مری جلوگیری می‌کند. حال اگر این دریچه وظیفه خود را به درستی انجام ندهد یعنی خوب بسته نشود یا بی موقع باز شود، اسید و شیره معده داخل مری بر می‌گردند.
به بازگشت غیرعادی اسید معده داخل مری و آزرده شدن مری در اثر آن، بیماری ریفلاکس معده به مری یا اصطلاحا ریفلاکس گفته می‌شود. ریفکلاس یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دستگاه گوارش فوقانی است. آمار جهانی نشان می‌دهد حدود ۴۳ درصد از مردم کل دنیا حداقل یک بار در ماه دچار ریفلاکس می‌شوند.
به همین دلیل این مطلب را به برسی عوامل، علائم و راه‌های تشخیص و درمان این بیماری اختصاص داده ایم.
جیم پالمر: او سخنگوی کمپین آگاهی بخشی درباره ریفلاکس است و معمولا در بیان خاطرات و لطیفه هایش نیز از علائم و عوارض مشکل سوءهاضمه اش زیاد می‌گوید. پالمر که ستاره ورزشی بیسبال بالتیمور است، اکنون ۶۷ ساله و مفسر ورزشی است و می‌گوید هنوز کم و بیش با علایم این بیماری دست به گریبان است.
بیل کلینتون: رییس جمهور سابق امریکا در سال ۲۰۰۴ جراحی بای پس انجام داده و از ۵۸ سالگی اغلب دچار درد قفسه سینه و سوزش سر دل بوده است. بار‌ها گفته و تقریبا همه می‌دانند که او عاشق همبرگر و فست فود است و خودش ریفلاکس خود را در رسانه‌ها معمولا به همین عوامل منتسب می‌کند.
این خواننده برای غلبه بر علایم ریفلاکس خود دست به تغییر رژیم غذای اش زده و هرگز بعد از ساعت ۹ شب چیزی نمی‌خورد.
جورج دبلیو بوش: رییس جمهور سابق آمریکا مدت هاست از ریفلاکس رنج می‌برد. او می‌گوید با وجود همه درمان‌ها هنوز هم گهگاه سوزش سر دل دارد. جورج بوش معتقد است ورزش مرتب و دقت در برنامه غذایی اش بسیار به کاهش مشکلش کمک کرده، ولی عادت شدیدی که به قهوه دارد، باعث شده است این مشکل همچنان با او همراه باشد.
تغذیه؛ مهم‌ترین عامل موثر بر ریفلاکس
مهم‌ترین عامل ریفلاکس، تغذیه نادرست است. مصرف غذا‌های پرحجم، سنگین و چرب، زمان ماندگاری غذا در معده را طولانی‌تر می‌کند و فشار داخل معده را بالا می‌برد. در نتیجه احتمال برگشت اسید معده داخل مری بیشتر می‌شود. چاقی و اضافه وزن نیز باعث می‌شود اسفنکتر تحتاتی مری عملکرد ضعیفی داشته باشد.
علاوه بر این، غذا‌های حاوی اسیدسیتریک، تمام مرکبات، مواد غذایی کافئین دار مثل نسکافه و قهوه، ادویه‌های تند، فلفل، ترشی‌ها و نوشابه‌های گازدار همگی محرک مخاط هستند و اسفنکتر تحتانی مری را شل می‌کنند.
غذاخوردن با عجله، خوب نجویدن غذا، حرف زدن هنگام غذاخوردن و نوشیدن مایعات زیاد هنگام صرف غذا نیز همگی باعث می‌شوند هوا همراه با غذا، وارد معده شود. این هوای اضافه به صورت آروغ از معده خارج می‌شود و همراه خود مقداری اسید معده را وارد مری می‌کند. خوابیدن و فعالیت بدنی سنگین بلافاصله بعد از طرف غذا نیز ریفلاکس را تشدید می‌کند.
سیگار از دیگر عوامل تشدیدکننده ریفلاکس است. فتق مری نیز می‌تواند باعث اختلال در عملکرد دریچه کاردیا و پس زدن اسید به بالا شود.
ریفلاکس ممکن است با حمله قلبی اشتباه گرفته شود
میزان PH داخل مری افراد مبتلا به ریفلاکس معمولا زیر ۴ است. این اسید باعث می‌شود فرد دائما و به خصوص بعد از صرف غذا احساس کند از گلویش اسید بالا می‌آید یا به اصطلاح ترش می‌کند.
همچنین ممکن است در ناحیه پشت جناغ یا زیر آن احساس سوزش و در کند. سوزش در ناحیه سینه گاهی آنقدر شدید است که فرد گمان می‌کند سکته قلبی کرده است، اما در نهایت مشخص می‌شود مشکل قلبی ندارد. به هر حال در این موارد توصیه می‌شود فرد حتما ابتدا از نظر اسلامت قلب بررسی شود و بعد در صورت لزوم به متخصص گوارش مراجعه کند.
از دیگر علائم ریفلاکس می‌توان به حالت تهوع به خصوص هنگام صبح، آروغ زدن‌های مکرر، احساس گیر کردن لقمه در گلو، ترشح بیش از حد بزاق به خصوص هنگام خواب، تلخ شدن دهان و برگشت آب و مواد غذایی به دهان اشاره کرد. باید توجه داشت که همه بیماران مبتلا به ریفلاکس دچار حس ترش کردن و سوزش زیر جناغ سینه نمی‌شوند و ممکن است فقط از سایر علائم شکایت داشته باشند.
علایم ریفلاکس به سوزش سر دل محدود نمی‌شود
گاهی اوقات ریفلاکس تظاهرات خارج از مری نیز دارد. افراد دارای این علائم معمولا خیلی دیرتر متوجه ریفلاکس خود می‌شوند، زیرا ابتدا به متخصصان دیگر مراجعه می‌کنند و پس از آزمایش‌های متعدد در نهایت به متخصص گوارش ارجاع داده می‌شوند. از جمله این علائم می‌توان به درد بین دو کتف اشاره کرد که بیماران اغلب آن را به عنوان درد قلنج می‌شناسند.
درواقع، از آنجایی که مری در قسمت خلف مدیاستن (میان سینه) قرا رگرفته، تظاهراتش می‌تواند به قسمت پشت نیز منتقل شود.
علامت دیگر، سرفه‌های تحریکی یا سرفه‌های خشک یا تنگی نفس است. در این مواقع بیماران معمولا به متخصصان ریه مراجعه می‌کنند و تست‌های تنفسی انجام می‌دهند، اما بعد متوجه می‌شوند مشکل ریوی ندارند یا ممکن است آسم خفیف برایشان تشخیص داده شود. با این حال در نهایت دوباره به متخصصان گوارش ارجاع داده می‌شوند، زیرا ریفلاکس می‌تواند تشدیدکننده علائم تنفسی باشد.
علامت دیگر ریفلاکس، خشونت و گرفتگی صداست. در این شرایط معمولا بیمار به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه یا به دلیل احساس وجود لقمه در گلو به فوق تخصص غدد مراجعه می‌کند و از لحاظ تیرویید بررسی می‌شود، در حالی که مشکل خیلی از این افراد ریفلاکس است. ریفلاکس همچنین می‌تواند با تظاهراتی مانند پوسیده شدن دندان‌ها خود را نشان دهد.
درواقع، افرادی که ریفلاکس دارند به علت پس زدن اسید معده داخل دهان بیشتر در معرض پوسیدگی دندان قرار می‌گیرند.
آزمایش ۲۴ ساعته برای تعیین اسیدیته
اگر فرد مدعی باشد که در هفته فقط ۱ تا ۲ بار دچار ترش کردن می‌شود به این شرح حال بسنده می‌کنیم و تشخیص را بر ریفلاکس می‌گذاریم، اما خیلی اوقات پیش می‌آید که بعد از دریافت دارو، بیمار بهبود پیدا نمی‌کند. در این مواقع باید ا زروش‌های تشخیصی دیگر استفاده کنیم که یکی از آن‌ها PH متری است.
در این روش کاتتر‌هایی (لوله بسیار نازک، بلند و قابل انعطاف) از طریق بینی وارد فضای مری می‌شود و در سطوح مختلف مری قرار می‌گیرد و PH یا اسیدیته مری را طی ۲۴ ساعت اندازه گیری می‌کند. سپس ارزیابی‌های لازم انجام می‌شود و عامل درد و سوزش بیمار مشخص خواهدشد.
عادت‌های ناسالم غذایی خود را بشناسید و اصلاح کنید
توصیه اول برای پیشگیری و بهبود علائم این بیماری، پرهیز از پرخوری و کاهش حجم وعده‌های غذایی است. یعنی افراد باید در طول روز ۵ تا ۶ وعده غذای کم حجم بخورند. همچنین هنگام غذا خوردن نباید آب، نوشابه‌های گازدار و دوغ بنوشند. زیرا هرقدر معده حالت اتساع بیشتری پیدا کند، برگشت اسید نیز بیشتر خواهدبود.
علاوه بر این، باید مصرف چربی، فست فود، پیتزا، سیب زمینی سرخ شده و دیگر غذا‌های پرچرب، سوخاری شده، ترشیجات، ادویه ها، پیاز خام، سرکه، خیارشور، پیتزا، گوجه فرنگی، سس کچاپ، مرکبات ترش، پرتقال، سیگار، قهوه و شکلات را کاهش دهند.
اگر هم اضافه وزن دارند حتما باید وزنشان را کم کنند. بیماران خیلی اوقات سوال می‌کنند که آیا پرهیز‌های غذایی باید برای همیشه رعایت شود یا نه.
در پاسخ باید گفت این پرهیز‌ها دائمی نیستند بلکه بهتر است تا زمانی که حساسیت مری وجود دارد (در حد یک هفته تا چند ماه) ادامه پیدا کنند. تا بافت مری تسکین یابد و ترمیم شود. آهسته غذاخوردن و جویدن کامل غذا نیز به کاهش علائم ریفلاکس کمک می‌کند.
۳ ساعت فاصله بین غذا و خواب
افراد مبتلا به ریفلاکس نباید بلافاصله بعد از خوردن غذا دراز بکشند.
خم شوند یا فالیت‌های سنگین انجام دهند. بین وعده غذایی و زمان خواب باید ۳ تا ۴ ساعت فاصله باشد. شام نیز باید سبک میل شود و از ساعات ۵ و ۶ عصر به بعد از مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار خودداری شود. زمان خواب نیز بهتر است سر را به صورت شیب دار روی بالش قرار دهند. استفاده از گن، کمربند و لباس تنگ نیز می‌تواند ریفلاکس را تشدید کند.
درباره ضداسید‌ها
اگر فرد حدود ۲ بار در ماه دچار برگشت اسید معده و ترش کردن می‌شود، به اقدام خاصی نیاز ندارد جز اینکه در زمان ریفلاکس از شربت‌های ضداسید مثل شربت آلومینیوم ام اجی کمک بگیرد و نکته‌های تغذیه‌ای را رعایت کند، اما اگر ریفلاکس بیشتر از ۲ بار در ماه اتفاق بیفتد فرد به معاینه‌ها و مداخلات پزشکی نیاز پیدا می‌کند.
گاهی اوقات ضرورت دارد برای کاهش اسیدیته معده از قرص‌هایی مانند امپرازول، لانزوپرازول یا پنتاپرازول تحت نظر پزشک استفاده شود.
بهترین زمان برای مصرف این قرص‌ها نیم ساعت قبل از صبحانه است. درواقع، اگر دارو هنگام غذاخوردن مصرف شود، تاثیری نخواهدگذاشت. دارو‌های بلوک کننده رسپتور هیستامین مثل رانیتیدین، فاموتیدین و نیزاتیدین نیز در این زمینه کاربرد دراند و بهتر است شب قبل از خواب استفاده شوند، زیرا در بسیاری از موارد ریفلاکس هنگام شب تشدید می‌شود.
توجه داشته باشید مصرف خودسرانه دارو برای تسکین درد و سوزش معده توصیه نمی‌شود بلکه بیمار باید ابتدا توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود دلیل درد‌ها او ریفلاکس است یا نه.
ریفلاکس مقاوم به درمان
در صورتی که بعد از ۲ هفته مصرف دارو، علائم ریفلاکس باقی بمانند، حتما باید مجددا به پزشک مراجعه شود. اگر هم بیمار تحت درمان با دارو‌های ضداسید پنتوپرازول یا امپرازول (۲ بار در روز، صبح و شب) باشد و بعد از ۳ ماه علائمش بهبود پیدا نکند، می‌گوییم مبتلا به ریفلاکس مقاوم به درمان است و باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.
درواقع، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از بیماران امکان حذف داور برایشان وجود ندارد یعنی اگر یک روز هم دارو را قطع کننده دوباره ترش می‌کنند.
سازمان جهانی بهداشت مصرف داروی ضداسید برای ۷ سال و شاید بیشتر را (تحت نظارت پزشک) مجاز دانسته است. با این حال مقالات زیادی در حال ارائه شدن هستند که نشان می‌دهند مصرف طولانی مدت این دارو‌ها احتمال عفونت‌های روده، معده و ریه و اسهال گذرا یا پوکی استخوان را به مقدار خفیفی افزایش می‌دهد، بنابراین لازم است در این مورد با پزشک معالج خود مشورت کنید و فواید و مضرات درمان دارویی را بسنجید.
در پایان باید اشاره کرد جراحی یکی دیگر از راه‌های درمان ریفلاکس است. البته این روش برای افرادی مناسب است که به دارو‌های ضداسید جواب می‌دهند، اما فقط از درمان طولانی مدت با دارو خسته شده اند یا فتقی در پایین مری دارند.
کی باید آندوسکوپی کنیم؟
بیمارانی که برای مدتی طولانی (بیش از ۵ سال) دچار علائم ریفلاکس هستند و همچنین افرادی که همزمان با ریفلاکس دچار کاهش وزن، گیر کردن لقمه در مری، استفراغ یا استفراغ خونی می‌شوند حتما باید آندوسکوپی انجام دهند.
آندوسکوپی اطلاعات بسیار خوبی در اختیار پزشک قرار می‌دهد و مشخص می‌کند آیا بیمار دچار زخم و خراشیدگی در مری شده یا نه، همچنین با کمک آندوسکوپی می‌توان شدت آسیب به مری را طبقه بندی کرد و براساس آن درمان مناسب را پیش گرفت.
اگر ریفلاکس را درمان نکنیم، چه می‌شود؟
اگر ریفلاکس تحت درمان قرار نگیرد می‌تواند ۲ عارضه مهم ایجاد کند؛ یکی از این عوارض «مری بارت» است. در این عارضه، پوشش داخلی قسمت پایین مری دچار تغییر شده و نسبت به اسید معده مقاوم می‌شود. این حالت می‌تواند پیش زمینه‌ای برای سرطان مری در آینده دور باشد، بنابراین حتما باید زخم‌های پایین مری را جدی گرفت.
بعد از درمان نیز باید مجدد آندوسکوپی انجام شود تا سیر بهبود زخم مشخص شود. البته باید در نظر داشت اگر مری بارت زیر ۳ سانتی متر باشد میزان خطر سرطان برای آن کمتر خواهدبود. در سیر درمان و پاتولوژی نیز اگر مشکلی وجود نداشته باشد به تدریج فاصله بین جلسه‌های آندوسکوپی طولانی‌تر می‌شود.
عارضه دیگر ریفلاکس، «ازوفاژیت» یا التهاب قسمت تحتانی مری است. اگر این التهاب ادامه پیدا کند و تحت درمان قرار نگیرد، مری تنگ می‌شود. البته این تنگی خوش خیم است و با تنگی‌های سرطانی تفاوت می‌کند، بنابراین خیلی اوقات با بالون زدن و روش‌های درمان آندوسکوپی برطرف می‌شود.
منبع: سلامتی