چرا نفوذ دانش‌بنیان‌ها در صنعت کم است؟/ استفاده از ظرفیت‌های فناورانه فرهنگ‌سازی شود

در گفت‌وگو با آنا مطرح شد؛

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری آنا؛ یکی از جنبه‌های راه گشای رشد اقتصادی ۸ درصدی توسطه علم و فناوری‌های مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های صنعتی و ورود به تولیدات نوین و فناورانه تولید علم و فناوری و تکنیک‌های نوین و به روز با استفاده از ظرفیت جوانان نخبه و بسط فعالیت دانش بنیانی در قالب حمایت از شرکت‌های فناور و دانش بنیان است. به همین جهت قوانین متعدد بر ضرورت اجرای صحیح قوانین حمایت از دانش بنیان و قوانین متعدد دیگری نیز بر توسعه فعالیت دانش بنیانی تاکید دارد؛ علاوه بر آن تقریبا تمامی کارشناسان در زمینه‌های مختلف صنعتی و حتی بازرگانی تاکید دارند که بدون توسعه روش‌های فناورانه و رشد سطح تکنولوژی مورد استفاده امکان حفظ مزیت رقابتی تولید داخل وجود ندارد.

به عقیده بسیاری از کارشناسان ناترازی‌های متعدد در زمینه انرژی، آب، بهره برداری از منابع معدنی حاصل همین توسعه نامتوازن تکنولوژی‌های نوین است که امکان ایجاد بهره‌وری و گاهی حتی تولید اقتصادی را از صنایع بسیاری سلب کرده است. رهبر معظم انقلاب با پیش بینی بروز چنین شرایطی بار‌ها بر اهمیت توسعه دانش بنیانی‌ها رجوع صنایع مختلف به این بازوی توانمند علمی تاکید کرده‌اند، اما وضع حاضر نشان دهنده این است که همچنان زمینه برای رشد تولید محصولات و روش‌های فناورانه مهیا نیست. بدیهی است که در این شرایط بایستی با آسیب شناسی توسعه دانش بنیان‌ها در کشور و همچنین بررسی چرایی بی میلی صنایع مختلف به همکاری با شرکت‌های فناور نوظهور پرداخت.

چرا دانش‌بنیان‌ها به اوج نمی‌رسند؟

شاید اولین مشکلی هر شرکت نوپا فناور و یا استارتاپ با آن مواجه شده باشد قوانین نامناسب و بروکراسی نامتوازنی اداری است؛ بسیاری از ساز و کار‌های قانونی برخوردی مشابه دیگر کسب و کار‌ها با استارتاپ‌ها و شرکت‌های ایده پرداز و فناور دارند، در صورتی که ماهیت فعالیت این شرکت چندان شبیه دیگر کسب و کار‌ها نیست و قانون گذار بایستی با تعیین سرفصل‌های متناسب با نوع فعالیت‌های آن‌ها قوانین جدیدی تنظیم و تصویب شود.

بخش دیگر مشکلات دانش بنیان ها، اما نا ملموس‌تر است، به نظر می‌رسد بخشی از دولت و بخش بزرگ تری از جامعه هنوز به اعتماد به نفس کامل برای باور توان داخلی نرسیده‌اند؛ موضوعی که از آن به اسم عدم حمایت از تولید داخل یاد می‌شود. در برخی از موارد این موضوع حتی با وجود قوانینی که از واردات کالا‌هایی که مشابه داخلی دارند جلوگیری می‌کند، صاحبان صنایع و حتی بخش دولتی با توسل به ترفند‌هایی اقدام به واردات کالای داخلی سازی شده می‌کنند. این موضوع هر چند که شاید چندان شایع نباشد، اما علاوه بر آسیب به بخش تقاضای فناوران داخلی با ایجاد جو دلسردی باعث آسیب مضاعف به این بخش نیز می‌شود و همزمان با ایجاد هزینه سربار موجبات سرکوب رشد اقتصادی را نیز فراهم می‌کند.

عدم تامین به موقع و کافی منابع سرمایه‌ای مورد نیاز برای پیشبرد برنامه‌های تحقیقاتی و اجرائی فناوران نیز از دیگر مشکلاتی است که گریبان گیر شرکت‌های نوپا و دانش بنیان شده است. در بسیاری از موارد بانک‌ها برای اعطای تسهیلات نیاز به ضمانت‌های فیزیکی و ملموس دارند در صورتی که عمده دارایی این نوع شرکت‌ها ایده‌هایی است که نمونه قابل لمسی ندارند و سندی برای آن قابل صدور نیست. از طرف دیگر در بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان صندلی‌های خالی مشاغل تخصصی و فوق تخصصی به چشم می‌خورد؛ شغل‌هایی که به دلیل عدم تمایل متخصصان به دلیل دستمزد کم خالی مانده است و یا فردی که بایستی در آن جایگاه به توسعه تکنولوژی خدمت می‌کرد مدت‌ها قبل از کشور مهاجرت کرده است و به زمره دیگر نخبگان ایرانی خارج از کشور ملحق شده است.

چرا ضریب نفوذ دانش بنیان‌ها در صنعت کم است؟

در این خصوص سید محسن میرصدری رئیس کمیسیون کسب و کار‌های نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران در گفت‌و‌گو با خبرنگارآنا گفت: کشور ما از لحاظ جایگاه تولید در وضعیت بسیار مطلوبی به سر می‌برد؛ به همین جهت دانشجویان با تشکیل کارگروه‌های علمی و فعالیت‌های استارتاپی سعی می‌کنند فعالیت‌های آکادمیک خود را به محصولی فناورانه نزدیک کنند؛ اما در بسیاری از موارد محصولی که در محیط آزمایشگاهی تولید می‌شود با نیاز صنعت تفاوت دارد.

وی ادامه داد: محصولی که صنعت نیاز دارد باید دارای راهکار‌های عملی و اثبات شده برای تولید و همچنین صرفه اقتصادی در تولید انبوه باشد و این موضوع نیز دقیقا جنبه‌ای است که برای پذیرش محصولات فناورانه از سوی صنایع باید رعایت شود. از طرف دیگر برخی صنایع سنتی اعتماد کافی به محصولات با تکنولوژی بالا ندارد و با مسائلی از جمله هزینه‌ای که تحول تکنولوژی بر آن‌ها تحمیل می‌کند و تضمین موفقیت بکارگیری فناوری‌ها مواجه هستند. لازم به ذکر است که این نوع صنایعی که با روش‌های سنتی مشغول کارند تا کنون تجربه موفقی از همکاری با شرکت‌های دانش بنیان نداشته‌اند.

میرصدری تصریح کرد: از این نظر نیاز به آموزش و ایجاد رویداد‌های ترویجی در بین صنعت‌کاران سنتی است تا بتوان این رویکرد محافظه کارانه را تقلیل داد. باید توجه داشت که در صورتی که صنایع به بهره گیری از محصولات دانش بنیان متمایل شوند نیاز به تایید کیفیت و یا استاندارد دارند. در واقع لازم است که تجهیزات دانش بنیانی آزمون‌های کیفیت را پشت سر گذاشته و موفق به اخذ تاییده‌ها شوند؛ اما باید توجه داشت که این فرآیند زمانبر و پرهزینه است و ممکن است داخل کشور نیز قابل انجام نباشد.

استفاده از ظرفیت‌های فناورانه به یک فرهنگ تبدیل شود

وی ضمن اشاره به حمایت‌های معاونت دانش بنیان ریاست جمهوری ادامه داد: با وجود تمام حمایت‌ها بسیاری از دانش بنیان در همین مرحله اخذ استاندارد متوقف می‌شوند؛ از طرف دیگر ضعف مشوق‌ها و سیاست گذاری‌ها نیز مشهود است. اعتقاد داریم که اگر سیاست تشویقی مطلوب اجرا شود، یعنی به عنوان مثال مدیران دولتی که از محصولات دانش بنیان استفاده می‌کنند تشویق شوند، استفاده از ظرفیت‌های فناورانه به یک فرهنگ تبدیل خواهد شد.

میرصدری رئیس کمیسیون کسب و کار‌های نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: همچنین لازم است که قوانین مربوط به ماده ۱۱ قانون جهش تولید دانش بنیان‌ها و معافیت‌های مالیاتی مورد حمایت حداکثری وزارت اقتصاد و سازمان امور مالیاتی و برنامه و بودجه قرار گیرد تا منابع به سوی دانش بنیان‌ها هدایت شود. البته تشکیل ساز و کار‌هایی برای خرید تضمینی محصولات دانش بنیان‌ها نیز مطلوب و بسیار کارساز است.

وی افزود: در بحث ارتباط دانشگاه و صنایع با مراجه به کشور‌های توسعه در می‌یابیم که بسیاری از شرکت‌های بزرگ در دانشگاه‌ها مستقر هستند و با ایجاد این پایگاه تحقیقاتی فاصله محل تولید علم تا عمل را بسیار کوتاه کرده‌اند؛ اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته در کشور ما این مهم تاکنون چندان موفق نبوده است. نیاز است که با برگزاری نمایشگاه‌ها و نشست‌های تخصصی متعدد و همچنین بهره گیری از ظرفیت پارک‌های علم و فناوری محصولات دانش بنیان را به صنایع معرفی نمود.

میرصدی با تاکید بر اهمیت تسهیل استفاده از خدمات فناورانه گفت: اعطای تسهیلات کم بهره به صنایع برای خرید محصولات دانش بنیان و فناورانه می‌تواند مشوقی بسیار کارساز باشد؛ همچنین مدل‌های تامین مالی مشارکتی اثر بخشی بسیار خوبی در تضمین موفقیت و تامین مالی برنامه‌های دانش بنیان‌ها دارد. توجه نمایید که توسعه زیر ساخت‌ها در کشور به خصوص در مبحث امکانات آزمایشگاهی بسیار مهم است؛ چرا که حتی برخی دانش بنیان‌ها که توان هزینه برای دریافت استاندارده را دارند نیز با مشکل نبود آزمایشگاه مناسب در کشور رو‌به‌رو هستند و خارج کردن محصول و ایده از کشور نیز برای آنان بسیار خطرناک است.

وی ادامه داد: بنابراین بایستی زیر ساخت‌های آزمایشگاهی و مراکز اخذ تاییده و گواهی استاندارد در کل سطح کشور و در صورت هزینه بر بودن حداقل در مراکز تجمع صنایع ایجاد و سازمان دهی شوند. شایان ذکر است که حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی هر ساله به روز رسانی می‌شود، اما میزان این حمایت‌ها در مقابل هزینه‌های انجام تست‌ها در خارج از کشور پاسخگو نیست.

خرید تضمینی راه حلی جامع و مشگل گشا

رئیس کمیسیون کسب و کار‌های نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران گفت: وجود خرید تضمینی برای حل مشکلات دانش‌بنیان‌ها بسیار راه گشا است و این شرکت‌ها اگر از فروش محصول خود مطمئن باشند، اهتمام بیشتری در کار فناورانه خواهند داشت. بایستی مشروط بر اخذ استاندارد و تولید محصولی دانش بنیان در داخل کشور واردات نمونه خارجی آن محصول محدود شده و یا همراه با وضع تعرفه سنگین باشد.

وی ادامه داد: قرارداد‌های بلند مدت و آموزش مدیران سنتی در خصوص پذیرش نفوذ تکنولوژی به صنعت بسیار واجب است؛ باید گفت که هر چه بر آموزش و فرهنگ سازی مدیران اهتمام داشته باشیم باز هم کم است از همین رو در کمیسیون کسب و کار‌های نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران طرحی را سازمان داده و در شهر‌های مختلف کشور با اجرای برنامه‌های ترویجی در خصوص مواهب بهره گیری از ظرفیت دانش بنیان‌ها به اطلاع رسانی و فرهنگ سازی مبادرت می‌ورزیم.

میرصدری تصریح کرد: همانطور که رهبر معظم انقلاب رهنمود فرمودند بایستی تجربه‌های موفق بهره گیری از توان دانش بنیان‌ها و فناوران معرفی و تبیین شده و از تاثیر جذب مخاطب از طریق اطلاع رسانی غافل نشویم. لازم است که صدا و سیما جمهوری اسلامی ایران با بهره گیری از ظرفیت برنامه‌های پر مخاطب نسبت به هم افزایی در اطلاع رسانی از توان فناوران داخلی همکاری نماید و در امر فرهنگ سازی و اعتماد آفرینی نسبت تولید داخل سهیم شود.

وی در پایان گفت: مدیران سنتی نیز باید توجه داشته باشند که با اعتماد به توانمندی داخلی و استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیا و … می‌توانند علاوه بر ایجاد بهره وری، سرعت تولید و قیمت تمام شده بهبود خواهد یافت و رشد توسعه صنعت آن‌ها سرعت خواهد گرفت. از طرف دیگر دانش بنیان‌ها نیز بایستی با شناخت بازار اقدام به تولید محصول نمایند و با استفاده از راهنمایی مشاوران و طراحی کسب وکار اقدام به تولید نمایند، چرا که با داشتن برنامه توسعه کسب وکار و پیش بینی میزان بهره وری و کاهش هزینه صنعت گران بزرگ به این فناوران نوپا اعتماد خواهند نمود.

نتیجه گیری

بر اساس نتایج تحقیقات و نظرات کارشناسان بدیهی است که برای بسط حضور دانش بنیان در صنعت و ایجاد تحول در تولید رعایت نکات زیر ضروری است:

۱. ضرورت شناخت بازار و برند سازی صحیح از سوی شرکت‌های دانش بنیان

۲. تعامل بیشتر دولت با بخش خصوصی

۳. تقویت نظام مالکیت فکری

۴. ایجاد و به‌روز‌رسانی زیر ساخت‌های قانونی و حقوقی

۵. حمایت از شکل گیری خوشه‌های صنعتی و توسعه فرهنگ استفاده از ظرفیت‌های فناورانه داخلی