حل تعارض به مجموعه مهارت هایی گفته می شود که به ما کمک می کند تا به طور موثر و سازنده با اختلافات و درگیری ها در روابط خود مقابله کنیم. این مهارت ها برای حفظ روابط سالم و پایدار ضروری هستند و به ما کمک می کنند تا از تبدیل شدن اختلافات کوچک به مشکلات بزرگ جلوگیری کنیم.
تعارض چیست؟
تعارض بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی انسان ها است و در هر رابطه ای چه صمیمی و چه کاری ممکن است رخ دهد. تعارض به معنای وجود اختلاف نظر نیازها ارزش ها یا خواسته ها بین دو یا چند نفر است. این اختلافات می توانند به صورت آشکار (مانند بحث و جدل) یا پنهان (مانند سکوت و دوری گزینی) بروز کنند.
مهم است بدانیم که وجود تعارض به خودی خود منفی نیست. در واقع تعارض می تواند فرصتی برای رشد و بهبود روابط باشد. زمانی که ما به طور سازنده با تعارض ها برخورد می کنیم می توانیم :
- دیدگاه های جدیدی را کشف کنیم.
- درک متقابل را افزایش دهیم.
- راه حل های خلاقانه تری پیدا کنیم.
- روابط خود را عمیق تر و صمیمی تر کنیم.
اما اگر تعارض ها به درستی مدیریت نشوند می توانند به روابط آسیب بزنند استرس و ناراحتی ایجاد کنند و حتی منجر به قطع رابطه شوند. به همین دلیل یادگیری مهارت های حل تعارض برای همه ما ضروری است.
ریشه های تعارض را بشناسیم
در آموزش مهارت زندگی بزرگسال آموختیم که برای حل موثر تعارض ها ابتدا باید ریشه های اصلی آن ها را درک کنیم. تعارض ها می توانند ناشی از عوامل مختلفی باشند از جمله :
- اختلاف در ارزش ها و باورها : وقتی افراد ارزش ها و باورهای متفاوتی دارند ممکن است در مورد مسائل مختلف به توافق نرسند. به عنوان مثال اختلاف نظر در مورد تربیت فرزند مسائل مالی یا مسائل اخلاقی می تواند منجر به تعارض شود.
- نیازهای برآورده نشده : هر فردی نیازهای اساسی دارد مانند نیاز به احترام توجه محبت استقلال و امنیت. وقتی این نیازها در یک رابطه برآورده نمی شوند نارضایتی و تعارض ایجاد می شود.
- سوءتفاهم ها و برداشت های نادرست : گاهی اوقات تعارض ها ناشی از سوءتفاهم ها در ارتباط است. وقتی پیام ها به درستی منتقل یا دریافت نمی شوند برداشت های نادرست شکل می گیرند و منجر به اختلاف می شوند.
- کمبود منابع : در برخی موارد تعارض ها به دلیل کمبود منابعی مانند زمان پول یا توجه ایجاد می شوند. رقابت برای این منابع محدود می تواند روابط را متشنج کند.
- تفاوت های شخصیتی : افراد با شخصیت های متفاوت سبک های ارتباطی و رفتاری متفاوتی دارند. این تفاوت ها می توانند در برخی مواقع منجر به تعارض شوند.
شناخت ریشه های تعارض گام مهمی در جهت حل آن است. وقتی بدانیم مشکل از کجا نشات می گیرد بهتر می توانیم راه حل های مناسب را پیدا کنیم.
گوش دادن فعال : سنگ بنای حل تعارض
گوش دادن فعال یکی از مهم ترین مهارت های حل تعارض است. این مهارت به معنای توجه کامل به صحبت های طرف مقابل درک دیدگاه او و نشان دادن همدلی است. گوش دادن فعال فراتر از شنیدن صرف است؛ بلکه شامل موارد زیر می شود :
- توجه کامل : تمام توجه خود را به گوینده معطوف کنید. تماس چشمی برقرار کنید زبان بدن باز و پذیرنده داشته باشید و از انجام کارهای دیگر (مانند چک کردن گوشی) خودداری کنید.
- نشان دادن درک : با استفاده از عباراتی مانند “متوجه شدم” “درک می کنم” یا “به نظر می رسد احساس…” نشان دهید که صحبت های طرف مقابل را دنبال می کنید و درک می کنید.
- خلاصه سازی و بازخورد : به طور خلاصه آنچه را که شنیده اید به زبان خودتان بازگو کنید تا مطمئن شوید که درست متوجه شده اید. به عنوان مثال بگویید : “اگر درست متوجه شده باشم شما از این موضوع ناراحت هستید که…”
- پرسیدن سوالات روشن کننده : برای درک بهتر دیدگاه طرف مقابل سوالات باز بپرسید. به جای سوالات بله/خیر سوالاتی بپرسید که طرف مقابل را تشویق به توضیح بیشتر کند. به عنوان مثال بپرسید : “می توانید بیشتر در مورد این موضوع توضیح دهید؟” یا “چه احساسی در آن لحظه داشتید؟”
- همدلی : سعی کنید خودتان را جای طرف مقابل بگذارید و احساسات و دیدگاه او را درک کنید. همدلی به معنای موافقت با طرف مقابل نیست بلکه به معنای درک احساسات اوست.
مزایای گوش دادن فعال :
- کاهش تنش : وقتی طرف مقابل احساس کند که به حرف هایش گوش داده می شود و درک می شود تنش و عصبانیت او کاهش می یابد.
- بهبود ارتباط : گوش دادن فعال به ایجاد ارتباط موثرتر و صمیمانه تر کمک می کند.
- درک بهتر دیدگاه ها : از طریق گوش دادن فعال می توانیم دیدگاه های مختلف را بهتر درک کنیم و از سوءتفاهم ها جلوگیری کنیم.
- یافتن راه حل های مشترک : وقتی هر دو طرف احساس کنند که شنیده شده اند و درک شده اند احتمال بیشتری وجود دارد که بتوانند راه حل های مشترکی برای تعارض پیدا کنند.
مهارت های ارتباطی موثر
ارتباط موثر نقش کلیدی در حل تعارض دارد. مهارت های ارتباطی موثر به ما کمک می کنند تا احساسات نیازها و خواسته های خود را به طور واضح و محترمانه بیان کنیم و در عین حال به صحبت های طرف مقابل گوش دهیم و او را درک کنیم. برخی از مهم ترین مهارت های ارتباطی موثر عبارتند از :
- بیان احساسات به جای سرزنش : به جای سرزنش و متهم کردن طرف مقابل احساسات خود را به صورت “پیام های من” بیان کنید. “پیام های من” شامل سه بخش است :
- شرح رفتار : “وقتی شما … (رفتار مشخص)”
- بیان احساس : “من احساس … (احساس خود)”
- توضیح تاثیر : “چون … (تاثیر رفتار بر شما)”
به عنوان مثال به جای اینکه بگویید : “تو همیشه بی توجه هستی!” بگویید : “وقتی شما به حرف های من گوش نمی دهید من احساس بی اهمیتی می کنم چون احساس می کنم برای شما ارزشی ندارم.”
- استفاده از زبان مثبت و سازنده : از کلمات و عبارات مثبت و سازنده استفاده کنید و از به کار بردن زبان منفی توهین آمیز یا تحقیرآمیز خودداری کنید. به جای تمرکز بر اشتباهات بر راه حل ها و همکاری تمرکز کنید.
- شفاف و واضح صحبت کردن : منظور خود را به طور واضح و شفاف بیان کنید و از ابهام و کلی گویی پرهیز کنید. از اصطلاحات تخصصی یا پیچیده استفاده نکنید و مطمئن شوید که طرف مقابل منظور شما را به درستی متوجه شده است.
- اجتناب از قطع کردن صحبت : اجازه دهید طرف مقابل صحبت خود را کامل کند و از قطع کردن صحبت او خودداری کنید. صبر و حوصله نشان دهید و به طرف مقابل فرصت دهید تا دیدگاه خود را به طور کامل بیان کند.
- زبان بدن مثبت : زبان بدن شما باید با پیام کلامی شما همخوانی داشته باشد. تماس چشمی برقرار کنید لبخند بزنید زبان بدن باز و پذیرنده داشته باشید و از زبان بدن منفی (مانند اخم کردن دست به سینه نشستن یا نگاه نکردن) خودداری کنید.
همدلی و درک دیدگاه دیگران
همدلی به معنای توانایی درک احساسات و دیدگاه های دیگران است. همدلی یکی از مهم ترین عوامل در حل تعارض است زیرا به ما کمک می کند تا از زاویه دید طرف مقابل به مسئله نگاه کنیم و احساسات او را درک کنیم. وقتی ما همدلی نشان می دهیم طرف مقابل احساس می کند که درک شده و مورد احترام قرار گرفته است و این امر باعث کاهش تنش و افزایش آمادگی برای همکاری می شود.
راه های تقویت همدلی :
- به داستان های دیگران گوش دهید : به داستان ها و تجربیات دیگران با دقت گوش دهید و سعی کنید احساسات و دیدگاه های آن ها را درک کنید.
- خودتان را جای دیگران بگذارید : تصور کنید که در موقعیت طرف مقابل قرار دارید و سعی کنید از دیدگاه او به مسئله نگاه کنید.
- به دنبال نقاط مشترک باشید : به جای تمرکز بر تفاوت ها به دنبال نقاط مشترک و ارزش های مشترک باشید. این کار به شما کمک می کند تا احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری با طرف مقابل داشته باشید.
- سوال بپرسید : برای درک بهتر دیدگاه طرف مقابل سوال بپرسید. سوالات باز بپرسید که طرف مقابل را تشویق به توضیح بیشتر کند.
- قضاوت نکنید : از قضاوت کردن و پیش داوری در مورد دیگران خودداری کنید. سعی کنید با ذهن باز و بدون پیش فرض به صحبت های طرف مقابل گوش دهید.
شناسایی و رفع نیازها
بسیاری از تعارض ها ناشی از نیازهای برآورده نشده هستند. هر فردی نیازهای اساسی دارد مانند نیاز به احترام توجه محبت استقلال امنیت و… وقتی این نیازها در یک رابطه برآورده نمی شوند نارضایتی و تعارض ایجاد می شود. برای حل تعارض ها به طور موثر باید بتوانیم نیازهای خود و طرف مقابل را شناسایی کنیم و به دنبال راه هایی برای برآورده کردن آن ها باشیم.
مراحل شناسایی و رفع نیازها :
- شناسایی نیازهای خود : ابتدا به نیازهای خود فکر کنید. چه چیزی در این رابطه برای شما مهم است؟ چه نیازهایی دارید که برآورده نشده اند؟
- شناسایی نیازهای طرف مقابل : سعی کنید نیازهای طرف مقابل را درک کنید. به صحبت های او گوش دهید به رفتار او توجه کنید و سعی کنید بفهمید چه چیزی برای او مهم است و چه نیازهایی دارد.
- بیان نیازها به طور واضح و محترمانه : نیازهای خود را به طور واضح و محترمانه به طرف مقابل بیان کنید. از “پیام های من” استفاده کنید و احساسات و نیازهای خود را به صورت غیر تهاجمی بیان کنید.
- بحث و گفتگو برای یافتن راه حل : با طرف مقابل به گفتگو بنشینید و به دنبال راه هایی برای برآورده کردن نیازهای هر دو طرف باشید. به دنبال راه حل های برد-برد باشید که هم نیازهای شما و هم نیازهای طرف مقابل را برآورده کند.
- مصالحه و سازش : در برخی موارد ممکن است لازم باشد که مصالحه و سازش کنید. به این معنی که هر دو طرف باید کمی از خواسته های خود کوتاه بیایند تا به یک راه حل قابل قبول برای هر دو طرف برسند.
مذاکره و مصالحه
مذاکره و مصالحه بخش مهمی از حل تعارض است. مذاکره به معنای گفتگو و تبادل نظر برای رسیدن به یک توافق است. مصالحه به معنای پذیرفتن راه حلی است که به طور کامل رضایت بخش نیست اما برای هر دو طرف قابل قبول است.
اصول مذاکره موثر :
- تعیین هدف : قبل از شروع مذاکره هدف خود را مشخص کنید. چه چیزی می خواهید به دست آورید؟ چه چیزی برای شما غیرقابل مذاکره است؟
- آماده سازی : قبل از مذاکره اطلاعات لازم را جمع آوری کنید و به دیدگاه های مختلف فکر کنید.
- تمرکز بر منافع نه مواضع : به جای تمرکز بر مواضع (آنچه می خواهید) بر منافع (چرایی خواستن آن) تمرکز کنید. وقتی منافع را درک کنید می توانید راه حل های خلاقانه تری پیدا کنید.
- خلاقیت در یافتن راه حل ها : به دنبال راه حل های خلاقانه و نوآورانه باشید که بتواند نیازهای هر دو طرف را برآورده کند.
- احترام متقابل : در طول مذاکره به طرف مقابل احترام بگذارید و به دیدگاه های او ارزش دهید.
- انعطاف پذیری : آمادگی داشته باشید که در صورت لزوم از مواضع خود کوتاه بیایید و مصالحه کنید.
- توافق کتبی : در صورت امکان توافق نهایی را به صورت کتبی ثبت کنید تا از سوءتفاهم های بعدی جلوگیری شود.
اهمیت مصالحه :
مصالحه در بسیاری از موارد ضروری است. هیچ کس نمی تواند همیشه به تمام خواسته های خود برسد. مصالحه به ما کمک می کند تا به راه حل هایی برسیم که برای هر دو طرف قابل قبول باشد و روابط را حفظ کند. مصالحه به معنای شکست نیست بلکه به معنای یافتن یک راه حل عملی و واقع بینانه است.
مدیریت احساسات در هنگام تعارض
تعارض ها اغلب با احساسات شدید همراه هستند مانند عصبانیت خشم ناراحتی ترس و ناامیدی. مدیریت این احساسات در هنگام تعارض بسیار مهم است زیرا احساسات شدید می توانند مانع از تفکر منطقی و تصمیم گیری درست شوند و به تشدید تعارض منجر شوند.
راهکارهای مدیریت احساسات در هنگام تعارض :
- شناسایی احساسات : ابتدا احساسات خود را شناسایی کنید. چه احساسی دارید؟ عصبانی هستید؟ ناراحتید؟ ترسیده اید؟
- آرام سازی : قبل از واکنش نشان دادن چند نفس عمیق بکشید و سعی کنید آرام شوید. تکنیک های آرام سازی مانند تنفس عمیق مدیتیشن یا یوگا می توانند کمک کننده باشند.
- فاصله گرفتن : اگر احساس می کنید که احساسات شما بسیار شدید است و نمی توانید به طور منطقی فکر کنید از موقعیت فاصله بگیرید. به خودتان زمان بدهید تا آرام شوید و احساسات خود را کنترل کنید.
- بیان احساسات به طور سالم : احساسات خود را به طور سالم و سازنده بیان کنید. از “پیام های من” استفاده کنید و احساسات خود را به صورت غیر تهاجمی بیان کنید.
- جلوگیری از واکنش های تکانشی : از واکنش های تکانشی و ناگهانی خودداری کنید. قبل از هر واکنشی فکر کنید و عواقب آن را در نظر بگیرید.
- کمک گرفتن از دیگران : اگر در مدیریت احساسات خود مشکل دارید از یک دوست عضو خانواده یا مشاور کمک بگیرید.
درخواست کمک حرفه ای
گاهی اوقات تعارض ها بسیار پیچیده و عمیق هستند و حل آن ها به تنهایی دشوار است. در این موارد درخواست کمک حرفه ای می تواند بسیار مفید باشد. متخصصان حوزه روابط بین فردی مانند مشاوران و روان درمانگران می توانند به شما و طرف مقابل کمک کنند تا :
- ریشه های تعارض را شناسایی کنید.
- مهارت های ارتباطی و حل تعارض را یاد بگیرید.
- به طور سازنده با یکدیگر گفتگو کنید.
- راه حل های مناسب را پیدا کنید.
- روابط خود را بهبود بخشید.
درخواست کمک حرفه ای نشانه ضعف نیست بلکه نشانه بلوغ و تعهد به بهبود روابط است. اگر احساس می کنید که به کمک نیاز دارید از درخواست کمک نترسید.
پیشگیری از تعارض های آینده
بهترین راه برای مقابله با تعارض پیشگیری از وقوع آن است. با اتخاذ برخی اقدامات پیشگیرانه می توانیم احتمال بروز تعارض ها را در روابط خود کاهش دهیم.
راهکارهای پیشگیری از تعارض :
- ارتباط باز و صادقانه : به طور منظم و باز با طرف مقابل ارتباط برقرار کنید. احساسات نیازها و خواسته های خود را به اشتراک بگذارید و به صحبت های طرف مقابل گوش دهید.
- تعیین مرزهای مشخص : مرزهای مشخصی در روابط خود تعیین کنید و به آن ها احترام بگذارید. مرزها به ما کمک می کنند تا از تجاوز به حقوق و نیازهای یکدیگر جلوگیری کنیم.
- مدیریت انتظارات : انتظارات واقع بینانه ای از روابط خود داشته باشید. هیچ رابطه ای کامل نیست و همه روابط فراز و نشیب دارند.
- احترام متقابل : به طرف مقابل احترام بگذارید و به دیدگاه ها و احساسات او ارزش دهید.
- قدردانی و توجه : به طور منظم از طرف مقابل قدردانی کنید و به او توجه نشان دهید. قدردانی و توجه به تقویت روابط و ایجاد احساس مثبت کمک می کند.
- حل مشکلات کوچک قبل از بزرگ شدن : مشکلات کوچک را نادیده نگیرید و آن ها را قبل از اینکه بزرگ تر و پیچیده تر شوند حل کنید.
نتیجه گیری
حل تعارض یک مهارت ضروری برای داشتن روابط سالم و پایدار است. با یادگیری و تمرین مهارت های حل تعارض می توانیم به طور موثر با اختلافات و درگیری ها در روابط خود مقابله کنیم از تبدیل شدن اختلافات کوچک به مشکلات بزرگ جلوگیری کنیم و روابط خود را عمیق تر و صمیمی تر کنیم. به یاد داشته باشید که حل تعارض یک فرایند است و نیاز به صبر تمرین و تعهد دارد. با تلاش و پشتکار همه ما می توانیم در حل تعارض ماهر شویم و روابط بهتری بسازیم.
پرسش و پاسخ متداول
سوال ۱ : اگر طرف مقابل تمایلی به حل تعارض نداشته باشد چه باید کرد؟
در این شرایط ابتدا سعی کنید با آرامش و همدلی با طرف مقابل صحبت کنید و اهمیت حل تعارض را برای رابطه توضیح دهید. اگر باز هم تمایلی نشان نداد می توانید به تنهایی روی مهارت های حل تعارض خود کار کنید و سعی کنید واکنش های خود را به تعارض ها تغییر دهید. در برخی موارد ممکن است لازم باشد که از یک متخصص کمک بگیرید یا حتی رابطه را ترک کنید.
سوال ۲ : چگونه می توانم در هنگام تعارض آرام بمانم؟
برای آرام ماندن در هنگام تعارض تمرین تکنیک های آرام سازی مانند تنفس عمیق مدیتیشن و یوگا می تواند مفید باشد. همچنین سعی کنید قبل از واکنش نشان دادن کمی فکر کنید و احساسات خود را مدیریت کنید. فاصله گرفتن از موقعیت و کمک گرفتن از دیگران نیز می تواند در آرام شدن موثر باشد.
سوال ۳ : آیا همیشه باید در تعارض ها مصالحه کرد؟
مصالحه در بسیاری از موارد برای حل تعارض ضروری است اما همیشه لازم نیست. در برخی موارد ممکن است بهترین راه حل یافتن یک راه حل برد-برد باشد که نیازهای هر دو طرف را به طور کامل برآورده کند. مصالحه زمانی مناسب است که رسیدن به یک راه حل برد-برد غیرممکن باشد و حفظ رابطه از رسیدن به تمام خواسته ها مهم تر باشد.