چطور کشک خانگی درست کنیم؟ طرز تهیه کشک مایع در منزل

چطور کشک خانگی درست کنیم؟ طرز تهیه کشک مایع در منزل

سلامتی

برای تهیه کشک خانگی، چه به صورت مایع و چه جامد، ابتدا باید ماست یا دوغ را با حرارت دادن و آبگیری به خمیر کشک تبدیل کنید و سپس با افزودن نمک و تنظیم غلظت، محصول نهایی را آماده سازید. این فرآیند امکان تولید کشکی سالم و طبیعی را فراهم می آورد.

کشک، محصولی دیرینه و اصیل در فرهنگ غذایی ایران است که ریشه در نیاز انسان به حفظ و نگهداری فرآورده های شیری دارد. این ماده غذایی ارزشمند، از دیرباز نقش مهمی در آشپزی سنتی ایفا کرده و جزء جدایی ناپذیر بسیاری از غذاهای محلی و ملی ما محسوب می شود. از کشک بادنجان و آش رشته گرفته تا کله جوش و کشک و کدو، حضور کشک، طعمی منحصربه فرد و بافتی کرمی به غذا می بخشد.

تهیه کشک در منزل، علاوه بر اطمینان از سلامت و کیفیت مواد اولیه، مزایای اقتصادی قابل توجهی نیز دارد. با کنترل کامل بر فرآیند تولید، می توانید کشکی فاقد هرگونه افزودنی، نگهدارنده یا طعم دهنده های مصنوعی تولید کنید که نه تنها از نظر طعم و عطر بی نظیر است، بلکه ارزش غذایی بالاتری نیز دارد. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و تخصصی، به بررسی دقیق روش های تهیه کشک مایع و جامد (خشک) با استفاده از دوغ و ماست می پردازد. همچنین، فوت و فن های کلیدی، نکات مربوط به نگهداری و خواص بی شمار این فرآورده لبنی سنتی نیز مورد بحث قرار خواهد گرفت تا شما بتوانید به سادگی و با اطمینان، کشک خانگی دلخواه خود را تولید کنید.

پارامتر مقدار
تعداد نفرات 4 نفر
زمان آماده سازی مواد کمتر از 30 دقیقه
زمان پخت/تبدیل بیش از 5 ساعت (بسته به روش)
میزان سختی متوسط تا زیاد

اهمیت و جایگاه کشک در فرهنگ غذایی ایران

کشک نه تنها یک ماده غذایی، بلکه نمادی از هویت آشپزی ایرانی است. این فرآورده لبنی خشک یا مایع، حاصل فرآوری دوباره ماست یا دوغ است و به دلیل ماهیت اسیدی و شور خود، قابلیت نگهداری طولانی مدت را داراست. در گذشته، به دلیل نبود امکانات نگهداری مدرن، تولید کشک راهی مؤثر برای حفظ ارزش غذایی شیر در فصول مختلف سال بود. عشایر و روستانشینان، با تبدیل مازاد شیر به کشک، همواره منبعی غنی از پروتئین و کلسیم در دسترس داشتند.

تنوع در مصرف کشک نیز قابل توجه است؛ از کشک ساییده شده در آش ها و سوپ ها گرفته تا کشک های قالبی که به عنوان میان وعده مصرف می شوند. این محصول نه تنها به عنوان یک طعم دهنده، بلکه به عنوان یک منبع تغذیه ای غنی، جایگاه ویژه ای در سفره ایرانیان دارد. شناخت فرآیند تهیه آن، پلی است بین سنت های غذایی دیرین و نیازهای تغذیه ای امروز.

راهنمای کامل تهیه کشک مایع خانگی از دوغ

کشک مایع، اغلب به دلیل سهولت مصرف و قابلیت ترکیب سریع با انواع غذاها، بسیار محبوب است. این نوع کشک، بافتی یکدست و نرم داشته و برای افزودن به آش ها، سوپ ها و حتی دیپ ها ایده آل است. روش تهیه کشک مایع از دوغ، یک فرآیند ساده اما نیازمند دقت و حوصله است که به شما امکان می دهد کشکی با طعم اصیل و کیفیت خانگی تولید کنید.

مواد لازم برای تهیه کشک مایع با دوغ

مواد لازم مقدار تقریبی
دوغ ترش محلی 2 کیلوگرم
آب (در صورت نیاز برای تنظیم غلظت) 2 تا 3 لیتر
نمک به مقدار لازم

مراحل گام به گام تهیه کشک مایع با دوغ

  1. آماده سازی دوغ: بهترین نتیجه را با استفاده از دوغ محلی و نسبتاً ترش به دست خواهید آورد. اگر دوغ شما شیرین است، می توانید آن را به مدت 12 تا 24 ساعت در دمای اتاق قرار دهید تا ترش تر شود. ترش بودن دوغ به فرآیند جداسازی پروتئین ها کمک شایانی می کند.
  2. حرارت دادن دوغ: دوغ را در یک قابلمه بزرگ و نچسب بریزید. قابلمه را روی حرارت ملایم قرار دهید. نکته کلیدی در این مرحله، حرارت دادن آرام و مداوم همراه با هم زدن است. حرارت بالا یا عدم هم زدن کافی می تواند منجر به ته گرفتن یا بریدن ناگهانی دوغ شود که بافت نامطلوبی ایجاد می کند. حدود 5 تا 7 ساعت زمان لازم است تا دوغ به آرامی غلیظ شده و بخش جامد آن (پروتئین ها و چربی) از آب جدا شود. در نیم ساعت آخر حرارت دیدن، تعداد دفعات هم زدن را افزایش دهید تا از چسبیدن به ته قابلمه جلوگیری شود.
  3. خنک کردن و آبگیری اولیه: پس از اینکه دوغ به غلظت مطلوب رسید و مواد جامد آن به وضوح از مایع جدا شدند، قابلمه را از روی حرارت بردارید و اجازه دهید محتویات آن کاملاً خنک شود. سپس یک آبکش را روی ظرفی بزرگ قرار داده و یک پارچه تمیز و متراکم (مانند پارچه تنظیف یا کیسه نخی) را روی آبکش پهن کنید. محتویات قابلمه را با احتیاط داخل پارچه بریزید.
  4. آبگیری نهایی: چهار گوشه پارچه را جمع کرده و گره بزنید. کیسه را آویزان کنید (مثلاً به شیر آب) یا در آبکش رها کنید تا آب اضافی آن خارج شود. این مرحله حدود 8 تا 12 ساعت زمان می برد. به هیچ وجه کیسه را فشار ندهید، زیرا این کار باعث خروج ذرات جامد و کاهش کیفیت کشک می شود. هدف، جداسازی کامل آب سبز رنگ (آب کشک یا آب پنیر) از خمیر کشک است.
  5. یکدست کردن و تنظیم غلظت: خمیر غلیظ و نسبتاً خشکی که از پارچه خارج می شود، همان کشک پایه ماست. این خمیر را به همراه نمک (ابتدا مقدار کم و سپس با چشیدن تنظیم کنید) و مقداری آب در مخلوط کن یا غذاساز بریزید. برای رسیدن به غلظت دلخواه، کم کم آب اضافه کنید و مخلوط کنید تا کشک کاملاً یکدست و روان شود. میزان آب به غلظت مورد نظر شما بستگی دارد. برخی کشک غلیظ را می پسندند و برخی رقیق تر.
  6. تنظیم طعم: پس از یکدست شدن، کشک را بچشید و در صورت نیاز، نمک بیشتری اضافه کنید. کشک مایع آماده مصرف است. می توانید آن را بلافاصله در غذاها استفاده کنید یا برای نگهداری در ظروف مناسب بریزید.

تهیه کشک مایع با دوغ، نیازمند صبر و دقت در فرآیند حرارت دهی و آبگیری است تا کشکی یکدست و با کیفیت به دست آید. کنترل حرارت و هم زدن مداوم، دو عامل کلیدی برای موفقیت در این روش هستند.

شیوه اصولی تهیه کشک جامد (خشک) خانگی با ماست

کشک جامد یا خشک، نوع دیگری از کشک است که بافتی سفت تر و ماندگاری بسیار طولانی تر دارد. این کشک پس از خشک شدن، به صورت قرص های کوچک یا اشکال دیگر در می آید و قبل از مصرف باید خیسانده و ساییده شود. تهیه کشک خشک از ماست، روشی سنتی و کارآمد است که امکان تولید این فرآورده مغذی را فراهم می آورد.

مواد لازم برای تهیه کشک جامد خانگی با ماست

مواد لازم مقدار تقریبی
ماست پرچرب و ترش 1 تا 2 کیلوگرم
آب (برای رقیق کردن ماست) حدود 3 لیوان
نمک به مقدار لازم

مراحل گام به گام تهیه کشک جامد با ماست

  1. تهیه دوغ از ماست: ماست را (ترجیحاً ماست محلی و پرچرب) در یک بطری بزرگ یا همزن بریزید. به تدریج آب اضافه کرده و به خوبی مخلوط کنید تا ماست به دوغ تبدیل شود. هدف این است که چربی ماست (کره) از دوغ جدا شود. برای تسریع این فرآیند، می توانید چند تکه یخ به مخلوط اضافه کنید. هم زدن را تا زمانی ادامه دهید که دانه های کره روی سطح دوغ ظاهر شوند.
  2. جداسازی کره: کره های جمع شده روی سطح دوغ را با یک قاشق یا ملاقه بردارید. می توانید مقدار کمی از چربی را برای افزودن طعم به کشک، در دوغ باقی بگذارید.
  3. حرارت دادن دوغ حاصله: دوغ حاصل شده را در قابلمه ای بزرگ بریزید و روی حرارت ملایم قرار دهید. در طول حرارت دادن، دوغ را به آرامی و مداوم هم بزنید. نکته بسیار مهم: دوغ نباید بجوشد. صرفاً باید به نقطه جوش نزدیک شود و نشانه های غلیظ شدن و جدا شدن مواد جامد را نشان دهد (شبیه به بریدن شیر). جوشاندن بیش از حد می تواند باعث سفت شدن ناخواسته پروتئین ها و بافت نامطلوب کشک شود. پس از حدود 10 تا 15 دقیقه نزدیک شدن به نقطه جوش و غلیظ شدن، شعله را خاموش کنید.
  4. آبگیری کامل کشک: اجازه دهید محتویات قابلمه کاملاً خنک شود. سپس مانند روش قبل، یک پارچه تمیز را روی آبکش قرار داده و محتویات را داخل آن بریزید. پارچه را گره زده و آویزان کنید تا آب کشک کاملاً خارج شود. این مرحله ممکن است 8 تا 24 ساعت طول بکشد. هرچه آب بیشتری خارج شود، کشک نهایی سفت تر و با ماندگاری بالاتری خواهد بود. هرگز پارچه را فشار ندهید.
  5. نمک زدن و آماده سازی برای فرم دادن: خمیر کشک غلیظ و سفت شده را از پارچه خارج کنید. آن را بچشید و به مقدار لازم نمک اضافه کنید. نمک نه تنها طعم دهنده است، بلکه به حفظ کشک نیز کمک می کند. خمیر را به خوبی ورز دهید تا نمک به طور یکنواخت در آن پخش شود.
  6. فرم دادن به کشک: کشک آماده شده را می توانید با دست به شکل توپک های کوچک، گلوله های بیضی شکل یا هر شکل دلخواه دیگری درآورید. برای یکنواختی بیشتر، می توانید از قالب های کوچک نیز استفاده کنید. اشکال متنوع، علاوه بر زیبایی، به فرآیند خشک شدن یکنواخت تر کمک می کنند.
  7. خشک کردن کشک: قرص های کشک فرم داده شده را روی یک سینی یا سبد توری تمیز که هوا از زیر آن جریان داشته باشد، بچینید. برای خشک کردن کشک، می توانید از روش های مختلفی استفاده کنید:
    • خشک کردن در آفتاب: این روش سنتی است و کشک را در معرض نور مستقیم خورشید قرار می دهند. باید روزانه کشک ها را برگردانید تا از هر دو طرف خشک شوند و از شبنم و آلودگی محافظت شوند. این روش ممکن است چند روز طول بکشد.
    • خشک کردن در سایه و جریان هوا: برای حفظ رنگ و جلوگیری از ترک خوردن بیش از حد، می توانید کشک را در مکانی سایه دار اما با جریان هوای خوب خشک کنید. این روش زمان بیشتری می برد.
    • استفاده از دستگاه خشک کن میوه و سبزیجات: این روش سریع تر و بهداشتی تر است. کشک ها را روی سینی های دستگاه چیده و طبق دستورالعمل دستگاه، آن ها را خشک کنید.

    در طول فرآیند خشک شدن، مطمئن شوید که کشک ها کاملاً خشک شده اند تا از کپک زدن جلوگیری شود. کشک کاملاً خشک شده باید سخت و بدون رطوبت باشد.

فوت و فن ها و نکات کلیدی برای تولید کشک خانگی مرغوب

انتخاب مواد اولیه با کیفیت

موفقیت در تهیه کشک خانگی، به شدت به کیفیت مواد اولیه بستگی دارد. بهترین نتیجه با استفاده از ماست یا دوغ محلی و پرچرب حاصل می شود. ماست ترش برای تهیه کشک ایده آل است؛ زیرا فرآیند جداسازی پروتئین ها را تسهیل می کند. اگر ماست شما شیرین است، می توانید آن را یک روز یا بیشتر در دمای محیط قرار دهید تا به طور طبیعی ترش شود. برای تسریع ترش شدن ماست، می توان یک قاشق تمیز فلزی را در آن قرار داد که به رشد باکتری های لاکتیکی کمک می کند.

پیشگیری از مشکلات رایج

  • جلوگیری از ته گرفتن و بریدن: هنگام حرارت دادن دوغ یا مخلوط ماست و آب، استفاده از قابلمه نچسب و هم زدن مداوم با قاشق چوبی، از ته گرفتن جلوگیری می کند. حرارت باید ملایم باشد. اگر دوغ به سرعت جوش بیاید، ممکن است ناگهان ببرد و ذرات پروتئین به خوبی جدا نشوند.
  • چرا کشک سفت نمی شود؟: دلایل متعددی می تواند باعث سفت نشدن کشک شود. اصلی ترین علت، عدم آبگیری کافی است. باید اجازه دهید تمام آب اضافی از خمیر کشک خارج شود. همچنین، استفاده از ماست یا دوغ کم چرب یا شیرین که پروتئین کمتری دارند، می تواند بر غلظت نهایی کشک تأثیر بگذارد.

طعم دهی و افزایش عطر و بو

کشک خمیری را می توان قبل از فرم دادن یا پس از یکدست کردن (در کشک مایع) با انواع طعم دهنده ها ترکیب کرد. افزودن موسیر خشک یا تازه خرد شده، نعنا خشک، آویشن، پودر سیر یا حتی سبزیجات معطر خشک دیگر، به کشک شما عطر و طعمی متفاوت و دلنشین می بخشد. این کار، علاوه بر افزایش جذابیت، خواص تغذیه ای کشک را نیز غنی تر می سازد.

کاربردهای آب کشک

آب کشک، که به عنوان آب پنیر نیز شناخته می شود، مایعی مغذی است که پس از جداسازی خمیر کشک باقی می ماند. این مایع سرشار از پروتئین های محلول، ویتامین ها و مواد معدنی است و نباید دور ریخته شود. از آب کشک می توان برای تهیه قره قروت (با حرارت دادن و غلیظ کردن آن)، به عنوان پایه سوپ و آش، یا حتی به عنوان یک نوشیدنی مقوی (پس از خنک شدن و در صورت تمایل با کمی نمک) استفاده کرد. این کار به جلوگیری از هدر رفت منابع و افزایش بهره وری از مواد اولیه کمک می کند.

ملاحظات بهداشتی در فرآیند تولید

رعایت بهداشت در تمام مراحل تهیه کشک خانگی بسیار مهم است. از ظروف تمیز، پارچه های کاملاً شسته شده و دست های پاکیزه استفاده کنید. در مرحله خشک کردن کشک جامد، از تماس آن با حشرات یا گرد و غبار جلوگیری کنید. نگهداری کشک در محیطی بهداشتی و خنک، مانع از رشد میکروب ها و فساد آن می شود. این امر به ویژه در مورد کشک مایع که رطوبت بیشتری دارد، حیاتی تر است.

خشک کردن صحیح کشک جامد

برای جلوگیری از کپک زدن کشک جامد، خشک کردن کامل آن ضروری است. کشک ها را در معرض نور مستقیم خورشید یا در دستگاه خشک کن، تا زمانی که کاملاً سفت و فاقد رطوبت شوند، خشک کنید. اگر کشک در سایه خشک می شود، باید تهویه هوا عالی باشد و هر روز آن ها را جابجا کنید تا هوا به تمام سطوح برسد. نگهداری در محیط خشک و خنک پس از خشک شدن کامل، عمر مفید کشک را به طرز چشمگیری افزایش می دهد.

انتخاب ماست محلی و پرچرب، همراه با رعایت دقیق نکات بهداشتی و فرآیند صحیح آبگیری و خشک کردن، ضامن تولید کشکی خانگی با کیفیت و طعمی بی نظیر است.

اصول نگهداری کشک خانگی و افزایش ماندگاری آن

پس از زحمات فراوان برای تهیه کشک خانگی، نگهداری صحیح آن از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوانید برای مدت طولانی از طعم و خواص آن بهره مند شوید. روش نگهداری کشک به نوع آن (مایع یا جامد) و میزان رطوبت باقیمانده در آن بستگی دارد.

نگهداری کشک مایع

کشک مایع خانگی، به دلیل نداشتن مواد نگهدارنده و رطوبت بالاتر، ماندگاری کمتری نسبت به کشک صنعتی یا کشک خشک دارد. برای حفظ کیفیت و جلوگیری از فساد، نکات زیر را رعایت کنید:

  • در یخچال: کشک مایع را بلافاصله پس از آماده سازی و خنک شدن، در ظروف شیشه ای یا پلاستیکی دربسته و تمیز، در یخچال نگهداری کنید. مدت زمان نگهداری در یخچال معمولاً بین 5 تا 7 روز است. همواره از قاشق تمیز برای برداشتن کشک استفاده کنید تا از ورود آلودگی و رشد باکتری ها جلوگیری شود.
  • در فریزر: برای نگهداری طولانی تر، کشک مایع را می توان فریز کرد. آن را در ظروف پلاستیکی کوچک یا کیسه های فریزر مخصوص غذا بریزید (به اندازه هر وعده مصرفی) و در فریزر قرار دهید. کشک مایع فریز شده تا 6 ماه قابل نگهداری است. قبل از مصرف، اجازه دهید در یخچال به آرامی ذوب شود. توجه داشته باشید که ممکن است پس از ذوب شدن، بافت آن کمی تغییر کند، اما خواص آن حفظ می شود.

نگهداری کشک جامد و خشک

کشک جامد یا خشک، به دلیل حداقل رطوبت، ماندگاری بسیار بالایی دارد و می تواند برای ماه ها و حتی تا یک سال نگهداری شود. با این حال، رعایت شرایط نگهداری برای جلوگیری از تغییر طعم، بو یا کپک زدگی ضروری است:

  • در کابینت (جای خشک و خنک): پس از اطمینان کامل از خشک شدن کشک ها، آن ها را در ظرف های دربسته، کیسه های پارچه ای یا پلاستیکی مخصوص نگهداری مواد غذایی قرار دهید. این ظروف باید کاملاً غیرقابل نفوذ به هوا و رطوبت باشند. کشک های خشک را در مکانی خنک، تاریک و خشک (مانند کابینت آشپزخانه یا انباری) نگهداری کنید. دور از نور مستقیم خورشید و منابع گرما باشند.
  • در یخچال یا فریزر: اگرچه کشک خشک نیازی به نگهداری در یخچال ندارد، اما برای افزایش اطمینان و در مناطق گرم و مرطوب، می توان آن را در یخچال نیز نگهداری کرد. فریزر نیز گزینه خوبی برای نگهداری بسیار طولانی مدت (بیش از یک سال) است، هرچند که معمولاً برای کشک خشک ضرورتی ندارد.
  • علائم خرابی کشک: کشک خراب شده معمولاً تغییر رنگ می دهد (تیره تر یا مایل به سبز می شود)، بوی نامطبوع (ترشیدگی شدید، کپک) پیدا می کند و ممکن است روی آن لکه های کپک (معمولاً سبز، سیاه یا سفید) مشاهده شود. در صورت مشاهده هر یک از این علائم، از مصرف کشک خودداری کنید. کشک خانگی بدون نگهدارنده، به خصوص کشک مایع، باید به محض مشاهده تغییرات ظاهری یا بویایی دور ریخته شود.

خواص تغذیه ای و فواید سلامتی کشک

کشک نه تنها یک افزودنی خوش طعم به غذاهاست، بلکه یک منبع غذایی فوق العاده با خواص تغذیه ای چشمگیر نیز محسوب می شود. این فرآورده لبنی، به دلیل فرآیند تولید خاص خود، غنی از مواد مغذی است که به بهبود سلامت عمومی بدن کمک شایانی می کند:

  • پروتئین بالا: کشک منبع غنی از پروتئین های با کیفیت بالا است. پروتئین برای ساخت و ترمیم بافت های بدن، تولید آنزیم ها و هورمون ها، و حفظ توده عضلانی ضروری است. به خصوص برای گیاه خواران و افرادی که به دنبال منابع پروتئین غیر گوشتی هستند، کشک گزینه ای عالی محسوب می شود.
  • کلسیم فراوان: این ماده غذایی سرشار از کلسیم است که برای سلامت استخوان ها و دندان ها حیاتی است. مصرف منظم کشک می تواند به پیشگیری از پوکی استخوان و تقویت ساختار اسکلتی کمک کند. فسفر موجود در کشک نیز به جذب و کارایی کلسیم یاری می رساند.
  • پروبیوتیک ها: کشک، به ویژه انواع تازه و خانگی آن، حاوی باکتری های مفید (پروبیوتیک ها) است که به بهبود فلور روده و سلامت دستگاه گوارش کمک می کند. پروبیوتیک ها می توانند در هضم غذا، جذب مواد مغذی و کاهش مشکلات گوارشی مانند یبوست و اسهال مؤثر باشند.
  • تقویت سیستم ایمنی: وجود پروبیوتیک ها و ویتامین های گروه B در کشک، به تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش مقاومت در برابر بیماری ها و عفونت ها کمک می کند.
  • کاهش وزن و حس سیری: به دلیل محتوای بالای پروتئین، کشک می تواند به ایجاد حس سیری طولانی مدت کمک کرده و در نتیجه، از پرخوری و افزایش وزن جلوگیری کند. این ویژگی آن را به گزینه ای مناسب برای رژیم های کاهش وزن تبدیل می کند.
  • ویتامین ها و مواد معدنی: علاوه بر کلسیم و پروتئین، کشک حاوی ویتامین های گروه B (به ویژه B2 یا ریبوفلاوین که در متابولیسم انرژی نقش دارد)، ویتامین D و برخی مواد معدنی مانند فسفر و سدیم نیز می باشد.
  • کمک به سلامت قلب: برخی مطالعات نشان داده اند که مصرف فرآورده های لبنی تخمیری مانند کشک، می تواند به کاهش سطح کلسترول بد خون و بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند.

به طور خلاصه، کشک یک سوپرفود سنتی ایرانی است که با گنجاندن آن در رژیم غذایی خود، می توانید از فواید بی شمار آن برای سلامتی بهره مند شوید. این ماده غذایی با کالری نسبتاً پایین (بسته به نوع و میزان چربی) و مواد مغذی فراوان، گزینه ای عالی برای یک رژیم غذایی سالم و متعادل است.

نتیجه گیری

تهیه کشک خانگی، چه به صورت مایع و چه جامد، فرآیندی رضایت بخش است که نه تنها محصولی سالم و باکیفیت را در اختیار شما قرار می دهد، بلکه امکان کنترل کامل بر مواد اولیه و فرآیند تولید را نیز فراهم می آورد. با پیروی از دستورالعمل های دقیق و رعایت نکات بهداشتی و فوت و فن های ارائه شده در این مقاله، می توانید به سادگی کشکی با طعمی اصیل و ارزش غذایی بالا در منزل تهیه کنید.

از انتخاب دوغ یا ماست تازه و باکیفیت گرفته تا حرارت دهی ملایم، آبگیری کامل و روش های صحیح خشک کردن و نگهداری، هر مرحله در کیفیت نهایی کشک شما تأثیرگذار است. کشک خانگی، با غنای پروتئین، کلسیم و پروبیوتیک ها، نه تنها به تقویت استخوان ها و بهبود گوارش کمک می کند، بلکه به عنوان یک افزودنی مغذی و طعم دهنده، رنگ و بوی تازه ای به آشپزی شما می بخشد. تجربه تهیه این فرآورده سنتی را از دست ندهید و از لذت چشیدن طعم بی نظیر کشک خانگی در غذاهایتان بهره مند شوید.

دکمه بازگشت به بالا