چهارده صیغه عربی هفتم

چهارده صیغه عربی، بنیان اصلی صرف افعال در زبان عربی هستند که دانش آموزان پایه هفتم با یادگیری آن ها قادر خواهند بود هر فعلی را در زمان های مختلف گذشته و حال صرف کرده و معنای دقیق آن را در جملات تشخیص دهند. این صیغه ها شامل حالات مختلفی از فاعل (مفرد، مثنی، جمع، مذکر، مونث، غائب، مخاطب و متکلم) می شوند و تسلط بر آن ها کلید درک عمق و ظرافت های این زبان است.

آموزش قواعد صرف فعل عربی به صورت جامع، همراه با مثال های متعدد و جداول واضح، از جمله مهمترین پایه های یادگیری زبان عربی محسوب می شود. در این مقاله، به تفصیل به بررسی ۱۴ صیغه افعال ماضی و مضارع، ساختار معلوم و مجهول آن ها، و همچنین کاربردهای مهمی نظیر فعل امر و نهی خواهیم پرداخت. هدف این است که با ارائه توضیحات دقیق و قابل فهم، درک این مبحث کلیدی برای دانش آموزان پایه هفتم و سایر علاقه مندان به زبان عربی تسهیل شود.

صیغه های ۱۴ گانه در عربی: چرا ۱۴ صیغه؟

مفهوم صیغه در زبان عربی، به مجموعه ای از ویژگی های دستوری اشاره دارد که شامل جنسیت (مذکر و مونث)، تعداد (مفرد، مثنی، جمع) و شخص (غائب، مخاطب و متکلم) فاعل فعل یا موصوف اسم می شود. این ترکیب از ویژگی ها، دلیل اصلی وجود ۱۴ صیغه متمایز در صرف افعال عربی است که هر یک نشان دهنده فاعل خاصی هستند.

تقسیم بندی صیغه ها بر اساس تعداد و جنسیت

افعال عربی بر اساس تعداد، به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

• مفرد: نشان دهنده یک فاعل.
• مثنی: نشان دهنده دو فاعل.
• جمع: نشان دهنده سه فاعل یا بیشتر.

همچنین، از نظر جنسیت، افعال به دو گروه مذکر و مونث تقسیم می شوند که در برخی صیغه ها تفاوت هایی را ایجاد می کنند. این تمایز در زبان عربی از اهمیت بالایی برخوردار است.

تقسیم بندی صیغه ها بر اساس شخص

از نظر شخص فاعل، صیغه ها به سه گروه تقسیم می شوند:

• غائب: برای فاعلانی که در لحظه صحبت حضور ندارند و درباره آن ها صحبت می شود (سوم شخص).
• مخاطب: برای فاعلانی که در لحظه صحبت حضور دارند و مورد خطاب مستقیم قرار می گیرند (دوم شخص).
• متکلم: برای فاعلانی که خودشان صحبت می کنند (اول شخص). متکلم شامل دو صیغه متکلم وحده (تنها یک نفر) و متکلم مع الغیر (دو نفر یا بیشتر) است.

ترکیب این سه عامل (جنسیت، تعداد و شخص) منجر به تشکیل ۱۴ صیغه منحصر به فرد در زبان عربی می شود. این ۱۴ صیغه، هر یک دارای ضمیر خاص خود هستند که در جدول زیر به صورت کامل ارائه شده است:

صیغه (عربی + ضمیر)	نام فارسی صیغه
الغائب – هُوَ	مفرد مذکر غائب
الغائبانِ – هُمَا	مثنای مذکر غائب
الغائبونَ – هُم	جمع مذکر غائب
الغائبة – هِيَ	مفرد مونث غائب
الغائبتانِ – هُمَا	مثنای مونث غائب
الغائبات – هُنَّ	جمع مونث غائب
المخاطب – أَنتَ	مفرد مذکر مخاطب
المخاطبان – أَنتُمَا	مثنای مذکر مخاطب
المخاطبون – أَنتُم	جمع مذکر مخاطب
المخاطبة – أَنتِ	مفرد مونث مخاطب
المخاطبتان – أَنتُمَا	مثنای مونث مخاطب
المخاطبات – أَنتُنَّ	جمع مونث مخاطب
المتکلم الوحدة – أَنا	متکلم وحده
المتکلم مع الغیر – نَحنُ	متکلم مع الغیر

شناخت دقیق این صیغه ها و ضمایر متناظر با آن ها، اولین گام اساسی در مسیر یادگیری صرف افعال و درک ساختار جملات عربی است.

صرف فعل ماضی در عربی (ویژه هفتم)

فعل ماضی در زبان عربی برای بیان عملی به کار می رود که در گذشته انجام شده و به پایان رسیده است. این افعال ستون فقرات روایت گذشته در عربی را تشکیل می دهند. ساختار فعل ماضی بر اساس ریشه های سه حرفی (ثلاثی) و تغییرات انتهای آن برای هر صیغه بنا شده است.

ساختار فعل ماضی معلوم

ریشه اصلی فعل در عربی از سه حرف تشکیل شده است که به ترتیب «فاء الفعل»، «عین الفعل» و «لام الفعل» نامیده می شوند. برای ساخت فعل ماضی معلوم، این سه حرف اصلی در وزن های خاص هر صیغه قرار می گیرند. به عنوان مثال، از مصدر «کِتابَة» ریشه های «کَتَبَ» به دست می آید. در جدول زیر، صرف ۱۴ صیغه فعل ماضی معلوم از ریشه «کَتَبَ» به همراه معنی فارسی آن نمایش داده شده است:

فعل	معنی
کَتَبَ	نوشت (او مذکر)
کَتَبَا	نوشتند (آن دو مذکر)
کَتَبُوا	نوشتند (آنها مذکر)
کَتَبَتْ	نوشت (او مونث)
کَتَبَتَا	نوشتند (آن دو مونث)
کَتَبْنَ	نوشتند (آنها مونث)
کَتَبْتَ	نوشتی (تو مذکر)
کَتَبْتُمَا	نوشتید (شما دو نفر مذکر)
کَتَبْتُم	نوشتید (شماها مذکر)
کَتَبْتِ	نوشتی (تو مونث)
کَتَبْتُمَا	نوشتید (شما دو نفر مونث)
کَتَبْتُنَّ	نوشتید (شماها مونث)
کَتَبْتُ	نوشتم (من)
کَتَبْنَا	نوشتیم (ما)

نکات مهم در صرف فعل ماضی شامل ثابت ماندن حروف اصلی و تغییر حرکات و ضمایر انتهایی برای هر صیغه است. به عنوان مثال در صیغه جمع مذکر غائب، «کَتَبَ» به «کَتَبُوا» تبدیل می شود که «واو الف» نشانه جمع مذکر غائب است.

در صرف فعل ماضی، ریشه های اصلی فعل ثابت می مانند و تنها تغییرات در انتهای فعل و حرکات روی حروف برای نشان دادن صیغه اتفاق می افتد. این ویژگی به شناسایی آسان فعل ماضی کمک می کند.

مثال هایی از فعل ماضی در جمله:

• أَکَلَ التِّلميذُ التُّفّاحَةَ. (دانش آموز سیب را خورد.)
• ذَهَبَتْ مريمُ إلَی المَکتَبَةِ. (مریم به کتابخانه رفت.)
• قَرَأوا الکتابَ بِدِقَّةٍ. (کتاب را با دقت خواندند.)
• کَتَبْتُ واجِبي المَنزليَّ. (تکلیف منزل را نوشتم.)

ساختار فعل ماضی مجهول

فعل ماضی مجهول زمانی به کار می رود که فاعل فعل مشخص نباشد یا قصد پنهان کردن آن را داشته باشیم. برای مجهول کردن فعل ماضی ثلاثی مجرد، قاعده کلی این است که «فاء الفعل» (حرف اول ریشه) را مضموم (حرکت ضمه) و «عین الفعل» (حرف دوم ریشه) را مکسور (حرکت کسره) می کنیم. حرف سوم (لام الفعل) بدون تغییر باقی می ماند. به عنوان مثال، «کَتَبَ» به «کُتِبَ» تبدیل می شود. در جملات مجهول، مفعول به (در صورت وجود) به جای فاعل قرار گرفته و به آن «نائب فاعل» گفته می شود.

فعل	معنی
کُتِبَ	نوشته شد (او مذکر)
کُتِبَا	نوشته شدند (آن دو مذکر)
کُتِبُوا	نوشته شدند (آنها مذکر)
کُتِبَتْ	نوشته شد (او مونث)
کُتِبَتَا	نوشته شدند (آن دو مونث)
کُتِبْنَ	نوشته شدند (آنها مونث)
کُتِبْتَ	نوشته شدی (تو مذکر)
کُتِبْتُمَا	نوشته شدید (شما دو نفر مذکر)
کُتِبْتُم	نوشته شدید (شماها مذکر)
کُتِبْتِ	نوشته شدی (تو مونث)
کُتِبْتُمَا	نوشته شدید (شما دو نفر مونث)
کُتِبْتُنَّ	نوشته شدید (شماها مونث)
کُتِبْتُ	نوشته شدم (من)
کُتِبْنَا	نوشته شدیم (ما)

مثال در جمله و توضیح نائب فاعل:

• شُرِبَ الماءُ. (آب نوشیده شد.) – الماءُ: نائب فاعل
• فُتِحَتْ الأبوابُ. (درها گشوده شدند.) – الأبوابُ: نائب فاعل (صیغه مفرد مونث غائب برای جمع غیر عاقل)

منفی کردن فعل ماضی

برای منفی کردن فعل ماضی در عربی دو روش اصلی وجود دارد:

1. استفاده از ما: ساده ترین روش، قرار دادن حرف ما قبل از فعل ماضی است.
   • مثال: ما کَتَبَ (ننوشت)
   • ما ذَهَبَتْ مريمُ إلَی المَکتَبَةِ. (مریم به کتابخانه نرفت.)
2. استفاده از لم + فعل مضارع مجزوم: این ترکیب معنای ماضی منفی مطلق را می رساند.
   • مثال: لم یَکتُبْ (ننوشت)
   • لم تَذهَبْ مريمُ إلَی المَکتَبَةِ. (مریم به کتابخانه نرفت.)

صرف فعل مضارع در عربی (ویژه هفتم)

فعل مضارع در عربی برای بیان عملی به کار می رود که در زمان حال یا آینده نزدیک در حال انجام است یا انجام خواهد شد. این فعل دارای نشانه های خاصی در ابتدا و انتهای خود است که آن را از سایر افعال متمایز می کند.

ساختار فعل مضارع معلوم

حروف مضارعه (أ، ت، ی، ن) که به اختصار أتین نامیده می شوند، در ابتدای افعال مضارع قرار می گیرند. هر صیغه، حرف مضارعه خاص خود را دارد. علاوه بر این، فعل مضارع در حالت عادی مرفوع است که در صیغه های مفرد با ضمه در آخر فعل و در صیغه های مثنی و جمع (به جز جمع مونث غائب و جمع مونث مخاطب) با نون عوض رفع نشان داده می شود. جدول زیر، وزن های اصلی فعل مضارع ثلاثی مجرد و سپس صرف ۱۴ صیغه فعل مضارع معلوم از ریشه کَتَبَ را نشان می دهد:

صیغه	وزن مضارع
الغائب	یَفعَلُ، یَفعُلُ، یَفعِلُ
الغائبان	یَفعَلان
الغائبون	یَفعَلُونَ
الغائبة	تَفعَلُ
الغائبتان	تَفعَلان
الغائبات	یَفعَلْنَ
المخاطب	تَفعَلُ
المخاطبان	تَفعَلان
المخاطبون	تَفعَلُونَ
المخاطبة	تَفعَلینَ
المخاطبتان	تَفعَلان
المخاطبات	تَفعَلْنَ
متکلم وحده	أَفعَلُ
متکلم مع الغیر	نَفعَلُ

برای ساخت فعل مضارع، ابتدا باید ریشه های فعل را شناخته و سپس بر اساس وزن مناسب (یَفعَلُ، یَفعُلُ، یَفعِلُ) و صیغه مورد نظر، آن را صرف کنیم. به عنوان مثال، از ریشه کَتَبَ و وزن یَفعُلُ فعل یَکتُبُ ساخته می شود.

فعل	معنی
یَکتُبُ	می نویسد (او مذکر)
یَکتُبَانِ	می نویسند (آن دو مذکر)
یَکتُبُونَ	می نویسند (آنها مذکر)
تَکتُبُ	می نویسد (او مونث)
تَکتُبَانِ	می نویسند (آن دو مونث)
یَکتُبْنَ	می نویسند (آنها مونث)
تَکتُبُ	می نویسی (تو مذکر)
تَکتُبَانِ	می نویسید (شما دو نفر مذکر)
تَکتُبُونَ	می نویسید (شماها مذکر)
تَکتُبِینَ	می نویسی (تو مونث)
تَکتُبَانِ	می نویسید (شما دو نفر مونث)
تَکتُبْنَ	می نویسید (شماها مونث)
أَکتُبُ	می نویسم (من)
نَکتُبُ	می نویسیم (ما)

مثال هایی از فعل مضارع در جمله:

• یَشْرَبُ الولدُ الحليبَ. (پسر شیر می نوشد.)
• تَذْهَبُ الطّالبةُ إلَی المَدرَسَةِ. (دانش آموز به مدرسه می رود.)
• یَلْعَبُونَ الأطفالُ فی الحَدیقةِ. (کودکان در پارک بازی می کنند.)

ساختار فعل مضارع مجهول

برای مجهول کردن فعل مضارع، دو تغییر اصلی در آن ایجاد می شود: اول، حرف مضارعه ابتدایی فعل را مضموم (ضمه) می کنیم. دوم، «عین الفعل» (حرف دوم ریشه) را مفتوح (فتحه) می کنیم. سایر حروف اصلی بدون تغییر باقی می مانند. به عنوان مثال، «یَکتُبُ» به «یُکتَبُ» تبدیل می شود.

فعل	معنی
یُکتَبُ	نوشته می شود (او مذکر)
یُکتَبَانِ	نوشته می شوند (آن دو مذکر)
یُکتَبُونَ	نوشته می شوند (آنها مذکر)
تُکتَبُ	نوشته می شود (او مونث)
تُکتَبَانِ	نوشته می شوند (آن دو مونث)
یُکتَبْنَ	نوشته می شوند (آنها مونث)
تُکتَبُ	نوشته می شوی (تو مذکر)
تُکتَبَانِ	نوشته می شوید (شما دو نفر مذکر)
تُکتَبُونَ	نوشته می شوید (شماها مذکر)
تُکتَبِینَ	نوشته می شوی (تو مونث)
تُکتَبَانِ	نوشته می شوید (شما دو نفر مونث)
تُکتَبْنَ	نوشته می شوید (شماها مونث)
أُکتَبُ	نوشته می شوم (من)
نُکتَبُ	نوشته می شویم (ما)

مثال در جمله:

• یُشْرَبُ الماءُ. (آب نوشیده می شود.)
• تُعْطَی الجوائزُ للطلابِ. (جوایز به دانش آموزان داده می شود.)

منفی کردن فعل مضارع

منفی کردن فعل مضارع در عربی با قرار دادن حرف لا قبل از فعل مضارع صورت می گیرد. لا در اینجا حرفی غیر عامل است، یعنی تغییری در اعراب فعل مضارع (مرفوع بودن آن) ایجاد نمی کند. این لا را لای نفی می نامند.

• مثال: لا یَکتُبُ (نمی نویسد)
• لا أَشْرَبُ القَهوةَ. (قهوه نمی نوشم.)
• لا یَذهَبونَ إلی المَدرَسَةِ الیومَ. (آنها امروز به مدرسه نمی روند.)

فعل های مهم و کاربردی مرتبط با ۱۴ صیغه در عربی هفتم

در کنار صرف فعل ماضی و مضارع، آشنایی با برخی افعال پرکاربرد دیگر که از همین صیغه ها مشتق می شوند، برای دانش آموزان پایه هفتم ضروری است. این افعال شامل ماضی نقلی، ماضی بعید، ماضی استمراری، و همچنین فعل مضارع منصوب و مجزوم (امر و نهی) می شوند.

ماضی نقلی در عربی

ماضی نقلی برای بیان عملی در گذشته به کار می رود که اثر یا نتیجه آن تا زمان حال باقی است. ساختار ماضی نقلی در عربی با اضافه کردن حرف «قد» قبل از فعل ماضی ساده ساخته می شود. «قد» در اینجا به معنای همانا یا قطعاً است و مفهوم ماضی نقلی را القا می کند. ترجمه آن در فارسی مشابه ماضی نقلی (خورده است، رفته است) است.

فعل	ترجمه
قد کَتَبَ	نوشته است (او مذکر)
قد کَتَبَا	نوشته اند (آن دو مذکر)
قد کَتَبُوا	نوشته اند (آنها مذکر)
قد کَتَبَتْ	نوشته است (او مونث)
قد کَتَبَتَا	نوشته اند (آن دو مونث)
قد کَتَبْنَ	نوشته اند (آنها مونث)
قد کَتَبْتَ	نوشته ای (تو مذکر)
قد کَتَبْتُمَا	نوشته اید (شما دو نفر مذکر)
قد کَتَبْتُم	نوشته اید (شماها مذکر)
قد کَتَبْتِ	نوشته ای (تو مونث)
قد کَتَبْتُمَا	نوشته اید (شما دو نفر مونث)
قد کَتَبْتُنَّ	نوشته اید (شماها مونث)
قد کَتَبْتُ	نوشته ام (من)
قد کَتَبْنَا	نوشته ایم (ما)

برای منفی کردن ماضی نقلی، از لَمّا قبل از فعل مضارع مجزوم استفاده می شود. این ترکیب معنای هنوز انجام نشده یا هنوز… نکرده را می دهد.

• مثال: لَمّا یَکتُبْ (هنوز ننوشته است)
• لَمّا یَذهَبْ علیٌّ إلی المَدرسةِ. (علی هنوز به مدرسه نرفته است.)

ماضی بعید در عربی

ماضی بعید برای بیان عملی در گذشته به کار می رود که قبل از عمل دیگری در گذشته به پایان رسیده است. ساختار آن از ترکیب فعل ناقصه کانَ (که صرف می شود) و فعل ماضی ساده ساخته می شود. هر دو بخش (کان و فعل ماضی) باید از نظر صیغه و جنسیت با یکدیگر مطابقت داشته باشند.

فعل	معنی
کانَ کَتَبَ	نوشته بود (او مذکر)
کَانَا کَتَبَا	نوشته بودند (آن دو مذکر)
کَانُوا کَتَبُوا	نوشته بودند (آنها مذکر)
کَانَتْ کَتَبَتْ	نوشته بود (او مونث)
کَانَتَا کَتَبَتَا	نوشته بودند (آن دو مونث)
کُنَّ کَتَبْنَ	نوشته بودند (آنها مونث)
کُنتَ کَتَبْتَ	نوشته بودی (تو مذکر)
کُنتُمَا کَتَبْتُمَا	نوشته بودید (شما دو نفر مذکر)
کُنتُم کَتَبْتُم	نوشته بودید (شماها مذکر)
کُنتِ کَتَبْتِ	نوشته بودی (تو مونث)
کُنتُمَا کَتَبْتُمَا	نوشته بودید (شما دو نفر مونث)
کُنتُنَّ کَتَبْتُنَّ	نوشته بودید (شماها مونث)
کُنتُ کَتَبْتُ	نوشته بودم (من)
کُنَّا کَتَبْنَا	نوشته بودیم (ما)

منفی کردن ماضی بعید با اضافه کردن ما قبل از کانَ یا قبل از فعل ماضی اصلی انجام می شود.

• مثال: ما کانَ کَتَبَ / کانَ ما کَتَبَ (ننوشته بود)
• ما کُنْتُ ذَهَبْتُ إلی المَدرسةِ. (به مدرسه نرفته بودم.)

ماضی استمراری در عربی

ماضی استمراری نشان دهنده عملی است که در گذشته به صورت مداوم یا تکراری انجام می شده است. ساختار آن از ترکیب فعل ناقصه کانَ (صرف شده) و فعل مضارع مرفوع (صرف شده) تشکیل می شود. در این ساختار نیز مطابقت صیغه و جنسیت بین کانَ و فعل مضارع ضروری است.

فعل	معنی
کانَ یَکتُبُ	می نوشت (او مذکر)
کَانَا یَکتُبَانِ	می نوشتند (آن دو مذکر)
کَانُوا یَکتُبُونَ	می نوشتند (آنها مذکر)
کَانَتْ تَکتُبُ	می نوشت (او مونث)
کَانَتَا تَکتُبَانِ	می نوشتند (آن دو مونث)
کُنَّ یَکتُبْنَ	می نوشتند (آنها مونث)
کُنتَ تَکتُبُ	می نوشتی (تو مذکر)
کُنتُمَا تَکتُبَانِ	می نوشتید (شما دو نفر مذکر)
کُنتُم تَکتُبُونَ	می نوشتید (شماها مذکر)
کُنتِ تَکتُبِینَ	می نوشتی (تو مونث)
کُنتُمَا تَکتُبَانِ	می نوشتید (شما دو نفر مونث)
کُنتُنَّ تَکتُبْنَ	می نوشتید (شماها مونث)
کُنتُ أَکتُبُ	می نوشتم (من)
کُنَّا نَکتُبُ	می نوشتیم (ما)

منفی کردن ماضی استمراری با افزودن ما قبل از کانَ یا لا قبل از فعل مضارع انجام می شود.

• مثال: ما کانَ یَکتُبُ / کانَ لا یَکتُبُ (نمی نوشت)
• کانَ الطّالبُ لا یَنامُ مُبکّراً. (دانش آموز زود نمی خوابید.)

فعل مضارع منصوب در عربی

فعل مضارع در حالت عادی مرفوع است، اما تحت تأثیر برخی حروف، اعراب آن تغییر کرده و منصوب می شود. این حروف را «حروف ناصبه» می نامند. از مهمترین حروف ناصبه می توان به «أَنْ، لَنْ، کَیْ، حَتَّی، لِ‍» اشاره کرد. وقتی یکی از این حروف قبل از فعل مضارع قرار می گیرد، ضمه در صیغه های مفرد به فتحه تبدیل می شود و نون عوض رفع در صیغه های مثنی و جمع حذف می گردد (به جز صیغه های جمع مؤنث که نون آن ها نون نسوه و ثابت است).

فعل	معنی
لَنْ یَکتُبَ	هرگز نخواهد نوشت (او مذکر)
لَنْ یَکتُبَا	هرگز نخواهند نوشت (آن دو مذکر)
لَنْ یَکتُبُوا	هرگز نخواهند نوشت (آنها مذکر)
لَنْ تَکتُبَ	هرگز نخواهد نوشت (او مونث)
لَنْ تَکتُبَا	هرگز نخواهند نوشت (آن دو مونث)
لَنْ یَکتُبْنَ	هرگز نخواهند نوشت (آنها مونث)
لَنْ تَکتُبَ	هرگز نخواهی نوشت (تو مذکر)
لَنْ تَکتُبَا	هرگز نخواهید نوشت (شما دو نفر مذکر)
لَنْ تَکتُبُوا	هرگز نخواهید نوشت (شماها مذکر)
لَنْ تَکتُبِی	هرگز نخواهی نوشت (تو مونث)
لَنْ تَکتُبَا	هرگز نخواهید نوشت (شما دو نفر مونث)
لَنْ تَکتُبْنَ	هرگز نخواهید نوشت (شماها مونث)
لَنْ أَکتُبَ	هرگز نخواهم نوشت (من)
لَنْ نَکتُبَ	هرگز نخواهیم نوشت (ما)

مثال هایی از فعل مضارع منصوب با حروف ناصبه مختلف:

• أُریدُ أَنْ أَذهَبَ إلی المَکتبةِ. (می خواهم به کتابخانه بروم.)
• جاءَ لِکَی یَتعَلَّمَ. (آمد تا یاد بگیرد.)
• لَنْ تَنْجَحَ حَتّی تُجْتَهِدَ. (موفق نخواهی شد تا وقتی که تلاش کنی.)

فعل مضارع مجزوم در عربی

فعل مضارع علاوه بر منصوب شدن، می تواند مجزوم نیز شود. «عوامل جزم» یا «جوازم» حروف و ادواتی هستند که فعل مضارع را مجزوم می کنند. مجزوم شدن در صیغه های مفرد با سکون در انتهای فعل و در صیغه های مثنی و جمع با حذف نون عوض رفع اتفاق می افتد. حروف جازمه شامل «لَمْ، لَمّا، لام امر، لای نهی، و ادوات شرط» هستند.

فعل امر (Imperative)

فعل امر برای درخواست یا دستور انجام کاری به کار می رود. ساخت فعل امر برای صیغه های مخاطب (۶ صیغه) به این صورت است که حرف «ت‍» ابتدایی فعل مضارع را حذف کرده و به جای آن یک «الف وصل» (ا) قرار می دهیم. سپس انتهای فعل را مجزوم می کنیم. حرکت «الف وصل» بر اساس حرکت عین الفعل تعیین می شود. اما برای صیغه های غائب و متکلم، از «لام امر» (لِ‍) قبل از فعل مضارع مجزوم استفاده می شود.

فعل	معنی
لِیَکتُبْ	باید بنویسد (او مذکر)
لِیَکتُبَا	باید بنویسند (آن دو مذکر)
لِیَکتُبُوا	باید بنویسند (آنها مذکر)
لِتَکتُبْ	باید بنویسد (او مونث)
لِتَکتُبَا	باید بنویسند (آن دو مونث)
لِیَکتُبْنَ	باید بنویسند (آنها مونث)
أُکتُبْ	بنویس (تو مذکر)
أُکتُبَا	بنویسید (شما دو نفر مذکر)
أُکتُبُوا	بنویسید (شماها مذکر)
أُکتُبِی	بنویس (تو مونث)
أُکتُبَا	بنویسید (شما دو نفر مونث)
أُکتُبْنَ	بنویسید (شماها مونث)
لِأَکتُبْ	باید بنویسم (من)
لِنَکتُبْ	باید بنویسیم (ما)

مثال هایی از فعل امر در جمله:

• اِذهَبْ إلَی المَکتَبَةِ! (به کتابخانه برو!)
• لِتَجْلِسْ الطّالبةُ. (دانش آموز باید بنشیند.)

فعل نهی (Prohibitive)

فعل نهی برای منع یا بازداشتن از انجام کاری به کار می رود. این فعل با افزودن «لای نهی» (لا) قبل از فعل مضارع مجزوم ساخته می شود. تفاوت «لای نهی» با «لای نفی» در این است که «لای نهی» عامل جزم است و فعل مضارع را مجزوم می کند، در حالی که «لای نفی» اعرابی را تغییر نمی دهد.

فعل	معنی
لا یَکتُبْ	نباید بنویسد (او مذکر)
لا یَکتُبَا	نباید بنویسند (آن دو مذکر)
لا یَکتُبُوا	نباید بنویسند (آنها مذکر)
لا تَکتُبْ	نباید بنویسد (او مونث)
لا تَکتُبَا	نباید بنویسند (آن دو مونث)
لا یَکتُبْنَ	نباید بنویسند (آنها مونث)
لا تَکتُبْ	ننویس (تو مذکر)
لا تَکتُبَا	ننویسید (شما دو نفر مذکر)
لا تَکتُبُوا	ننویسید (شماها مذکر)
لا تَکتُبِی	ننویس (تو مونث)
لا تَکتُبَا	ننویسید (شما دو نفر مونث)
لا تَکتُبْنَ	ننویسید (شماها مونث)
لا أَکتُبْ	نباید بنویسم (من)
لا نَکتُبْ	نباید بنویسیم (ما)

مثال هایی از فعل نهی در جمله:

• لا تَکْذِبْ! (دروغ نگو!)
• لا تَجْلِسُوا هُنا. (اینجا ننشینید.)
• لا تَخافِی يا مريمُ. (مریم نترس!)

ادوات شرط عربی

ادوات شرط، کلمات یا حروفی هستند که برای ساخت جملات شرطیه به کار می روند و اغلب دو فعل (فعل شرط و جواب شرط) را مجزوم می کنند. این ادوات می توانند اسم یا حرف باشند. از جمله ادوات شرط جازمه می توان به «مَن، ما، أَیْنَمَا، مَتَی، إِذا (در برخی موارد)، أَیَّانَ» اشاره کرد.

مثال هایی از جملات شرطیه:

• مَنْ یَزْرَعْ یَحْصُدْ. (هر کس بکارد، درو می کند.)
• إِنْ تَدرُسْ تَنْجَحْ. (اگر درس بخوانی، موفق می شوی.)
• مَتَی تَذهبْ أذهبْ مَعَکَ. (هر وقت تو بروی، من هم با تو می روم.)

اشتباهات رایج دانش آموزان در صرف صیغه ها و راهنمایی برای رفع آن ها

دانش آموزان در یادگیری ۱۴ صیغه عربی و صرف افعال، ممکن است با چالش ها و اشتباهات رایجی مواجه شوند که با تمرکز بر روی نکات خاص می توان آن ها را برطرف کرد. درک عمیق این اشتباهات و راهکارهای عملی برای رفع آن ها، مسیر یادگیری را هموارتر می سازد.

خطاهای متداول در تشخیص جنسیت و تعداد

یکی از رایج ترین اشتباهات، عدم توجه به مطابقت جنسیت (مذکر و مونث) و تعداد (مفرد، مثنی، جمع) فاعل با صیغه فعل است. به عنوان مثال، استفاده از فعل مذکر برای فاعل مونث یا صیغه مفرد برای فاعل جمع، خطای شایعی است. برای رفع این مشکل، تمرین مداوم با جداول صیغه ها و تأکید بر ضمائر متناظر با هر صیغه ضروری است. مرور مثال های متنوع در جملات و تمرکز بر ترجمه دقیق، به درونی سازی این قواعد کمک می کند.

دقت به مطابقت کامل صیغه فعل با فاعل از نظر جنسیت و تعداد، از بنیادی ترین اصول صرف فعل در زبان عربی است که نیازمند تمرین و تکرار مستمر است.

اشتباه در تغییر حرکات یا حذف/افزودن حروف

در صرف افعال ماضی و مضارع، تغییر حرکات (مانند ضمه، فتحه، کسره، سکون) و افزودن یا حذف حروف خاص (مانند نون عوض رفع در مضارع یا واو الف در ماضی) برای هر صیغه اهمیت حیاتی دارد. اشتباه در این جزئیات، می تواند منجر به تغییر معنای فعل یا نادرست شدن آن از نظر دستوری شود. برای مثال، حذف اشتباه نون از صیغه های مرفوع مضارع، یا اشتباه در حرکت گذاری فاء الفعل و عین الفعل در فعل مجهول، از این دسته اشتباهات هستند.

راه حل این است که دانش آموزان به دقت به الگوهای صرف هر فعل در هر صیغه توجه کنند و با تکرار شفاهی و کتبی، این الگوها را ملکه ذهن خود سازند. استفاده از فلش کارت ها یا نرم افزارهای آموزشی تعاملی که بازخورد فوری می دهند، می تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.

اهمیت تمرین و تکرار

هیچ میانبری برای تسلط بر صرف افعال عربی وجود ندارد و تمرین و تکرار، اصلی ترین عامل موفقیت است. صرف افعال مختلف (صحیح، معتل، اجوف، ناقص و…) به صورت منظم، حل تمرینات صرف و ترجمه، و ساخت جملات جدید با افعال صرف شده، همگی به تثبیت یادگیری کمک شایانی می کنند. دانش آموزان باید به صورت فعالانه با افعال درگیر شوند و تلاش کنند تا قواعد را به صورت کاربردی در ذهن خود جای دهند.

مطالعه متون عربی ساده و ترجمه آن ها، به صورت ناخودآگاه باعث می شود که دانش آموزان با کاربرد صحیح صیغه ها در جملات واقعی آشنا شوند و الگوهای صرف را بهتر درک کنند. همچنین، بازخوانی و تصحیح تمرینات گذشته، فرصت خوبی برای شناسایی و رفع نقاط ضعف فراهم می آورد.

جمع بندی و نتیجه گیری

آشنایی با چهارده صیغه عربی و تسلط بر صرف افعال ماضی و مضارع، ستون فقرات یادگیری زبان عربی، به ویژه برای دانش آموزان پایه هفتم محسوب می شود. در این مقاله، ساختار و کاربرد هر یک از این صیغه ها را در قالب افعال معلوم و مجهول، همراه با مثال های متعدد و جداول جامع، به تفصیل بررسی کردیم. همچنین، به افعال مهمی نظیر ماضی نقلی، بعید، استمراری، و مضارع منصوب و مجزوم (امر و نهی) پرداختیم.

درک دقیق تغییرات حرکات و افزودن یا حذف حروف در هر صیغه، کلید موفقیت در صرف افعال است. برای تسلط کامل بر این مبحث، تمرین و تکرار مداوم از اهمیت بالایی برخورزدار است. امید است این درسنامه جامع، مسیری روشن برای درک عمیق تر قواعد صرف فعل در زبان عربی برای تمامی دانش آموزان و علاقه مندان به این زبان فراهم آورد و به آن ها در رسیدن به موفقیت تحصیلی یاری رساند.