خلاصه کتاب نظریه ی حرکت جوهری ( نویسنده صادق نیک پور )
کتاب «نظریه ی حرکت جوهری» نوشته صادق نیک پور، اثری است که به تبیین یکی از برجسته ترین و ابتکاری ترین نظریات ملاصدرا، یعنی حرکت جوهری، می پردازد. این کتاب با رویکردی تحلیلی و آموزشی، مبانی، براهین و پیامدهای این نظریه را برای دانشجویان و علاقه مندان به فلسفه اسلامی روشن می سازد.
فلسفه اسلامی، از دیرباز بستری برای طرح عمیق ترین پرسش های هستی شناختی و معرفت شناختی بوده است. در میان اندیشمندان برجسته این حوزه، صدرالمتألهین، ملاصدرا، با طرح نظریه محوری «حرکت جوهری»، انقلابی در تفکر فلسفی ایجاد کرد که ابعاد هستی، زمان و تغییر را به شیوه ای نو تفسیر نمود. این نظریه که تحولی بنیادی در فهم واقعیت پدید آورد، نقطه عطفی در تاریخ فلسفه اسلامی به شمار می رود. صادق نیک پور در کتاب خود با عنوان «نظریه ی حرکت جوهری»، تلاش کرده است تا این مفهوم پیچیده و اساسی را به زبانی روشن و ساختاری منظم برای مخاطبان خود ارائه دهد. وی در این اثر، گام به گام خواننده را با مبانی فکری ملاصدرا آشنا ساخته و سیر استدلالی نظریه حرکت جوهری را از ابتدا تا انتها دنبال می کند. این کتاب نه تنها به تشریح اجزای این نظریه می پردازد، بلکه به پیشینه های تاریخی آن در فلسفه یونان و جهان اسلام اشاره کرده و به شبهات مطرح شده علیه آن پاسخ می دهد. هدف اصلی کتاب نیک پور، ارائه درکی عمیق و در عین حال قابل فهم از این نظریه برای دانشجویان فلسفه، پژوهشگران و تمامی علاقه مندان به حکمت متعالیه است.
مقدمه: چرا خلاصه این کتاب اهمیت دارد؟
نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، یکی از مباحث بنیادین و در عین حال دشوار در فلسفه اسلامی است که درک آن نیازمند آشنایی با مبانی عمیق هستی شناسی و متافیزیک است. این نظریه، تحولی اساسی در فهم ماهیت تغییر، زمان و هویت موجودات ایجاد کرده و تأثیرات گسترده ای بر مباحث فلسفی پس از خود گذاشته است. جایگاه محوری این نظریه در حکمت متعالیه ملاصدرا، مطالعه و بررسی دقیق آن را ضروری می سازد.
اهمیت مطالعه کتاب صادق نیک پور در این میان دوچندان می شود. این کتاب با هدف تسهیل درک این نظریه پیچیده برای دانشجویان و علاقه مندان، با رویکردی آموزشی و تحلیلی نگاشته شده است. در بسیاری از موارد، منابع اصلی ملاصدرا بسیار دشوار و نیازمند پیش زمینه های عمیق فلسفی هستند، اما کتاب نیک پور به عنوان یک راهنمای کاربردی، این پیچیدگی ها را به زبانی ساده تر و ساختاری منظم تر ارائه می دهد. هدف از ارائه این خلاصه نیز همین است: فراهم آوردن درکی سریع و عمیق از محتوای کتاب، بدون نیاز به صرف زمان طولانی برای مطالعه کامل آن. این خلاصه به مخاطبان مختلف، از دانشجویان جویای فهم سریع برای امتحانات تا پژوهشگرانی که به دنبال مرور کلی هستند، یاری می رساند تا با مفاهیم اصلی، ساختار، استدلال ها و نتیجه گیری های کلیدی کتاب آشنا شوند.
معرفی اجمالی کتاب نظریه ی حرکت جوهری (صادق نیک پور)
پیش از ورود به جزئیات فصول کتاب، لازم است با رویکرد کلی و اهداف نویسنده از تدوین این اثر آشنا شویم. کتاب نظریه ی حرکت جوهری صادق نیک پور، به عنوان یک منبع آموزشی و تحلیلی، جایگاه ویژه ای در میان آثار مرتبط با فلسفه ملاصدرا دارد. این کتاب در پی آن است که پیچیدگی های این نظریه عمیق را به گونه ای تبیین کند که برای طیف وسیعی از خوانندگان، از دانشجویان مبتدی تا پژوهشگران، قابل درک و کاربردی باشد.
درباره نویسنده: صادق نیک پور
صادق نیک پور، از پژوهشگران و نویسندگان فعال در حوزه فلسفه اسلامی است که با تالیفات متعدد خود، در ترویج و تبیین مفاهیم عمیق فلسفی نقش بسزایی ایفا کرده است. تخصص وی در حوزه حکمت متعالیه و اندیشه های ملاصدرا، به او این امکان را داده است تا با رویکردی دقیق و مستند، به بازگویی و تحلیل نظریه حرکت جوهری بپردازد. آثار نیک پور غالباً با هدف تسهیل درک متون پیچیده فلسفی و ارائه خلاصه های کاربردی برای دانشجویان و علاقه مندان نگاشته می شوند و کتاب حاضر نیز از این قاعده مستثنی نیست.
رویکرد و هدف کتاب
کتاب نیک پور با هدف اصلی آشنایی دانشجویان و پژوهشگران با مبانی یکی از بزرگترین نظریات هستی شناختی، یعنی نظریه حرکت جوهری، گردآوری شده است. رویکرد کتاب، آموزشی و تحلیلی است؛ به این معنا که نویسنده صرفاً به بیان مفاهیم نمی پردازد، بلکه با تحلیل عمیق و ارائه استدلال های مرتبط، به خواننده کمک می کند تا به درکی جامع از این نظریه دست یابد. هدف نهایی، پر کردن خلأ موجود در منابع آموزشی است که اغلب یا بسیار تخصصی و پیچیده اند و یا سطحی و ناکافی. نیک پور سعی دارد تعادلی میان عمق علمی و وضوح بیان برقرار کند تا مطالعه این اثر، مسیری هموار برای فهم دقیق حرکت جوهری فراهم آورد.
ساختار کلی کتاب
کتاب نظریه ی حرکت جوهری صادق نیک پور، ساختاری منطقی و فصل بندی شده دارد که سیر استدلالی و تبیینی نظریه را به ترتیب پی می گیرد. این کتاب به پنج فصل اصلی تقسیم می شود که هر فصل به جنبه ای خاص از نظریه حرکت جوهری می پردازد و به تدریج خواننده را با ابعاد مختلف آن آشنا می کند. این تقسیم بندی منظم، به خواننده کمک می کند تا مفاهیم را به صورت مرحله ای درک کرده و ارتباط منطقی میان اجزای نظریه را به خوبی دریابد. از کشف اضطراب در وجود تا براهین اثبات و پاسخ به شبهات، تمامی مراحل با دقت و نظم خاصی ارائه شده اند.
خلاصه فصول کتاب: سیر استدلالی نظریه حرکت جوهری
در این بخش، به خلاصه ای از محتوای هر یک از فصول کتاب نظریه ی حرکت جوهری می پردازیم تا خواننده با سیر منطقی و استدلالی نظریه ملاصدرا از دیدگاه صادق نیک پور آشنا شود.
فصل اول: کشف بزرگ صدرایی و حکمت متعالیه
فصل اول کتاب، به معرفی بستر فکری و مبانی فلسفی ملاصدرا می پردازد که منجر به ابداع نظریه حرکت جوهری شده است. این فصل با تبیین «کشف بزرگ صدرایی» آغاز می شود که منظور از آن، درک عمیق ملاصدرا از «اضطراب در وجود» است. این اضطراب به معنای تحول و دگرگونی مداوم در ذات موجودات غیرواجب است که مبنای اصلی نظریه حرکت جوهری را تشکیل می دهد. ملاصدرا با مشاهده این اضطراب در هستی، به این نتیجه می رسد که تغییر تنها در اعراض (کیفیت، کمیت، وضع و…) رخ نمی دهد، بلکه ذات و جوهر موجودات نیز پیوسته در حال شدن و تحول است.
در ادامه، نویسنده به شرح «حکمت متعالیه»، مکتب فلسفی بنیان گذاری شده توسط ملاصدرا، می پردازد. حکمت متعالیه، سنت های فکری مشاء (استدلال عقلی) و اشراق (شهود و کشف) را با یکدیگر ترکیب کرده و از وحی و دین نیز بهره می گیرد تا به معرفتی جامع و فراگیر دست یابد. ویژگی های این مکتب شامل اصالت وجود، تشکیک وجود، وحدت وجود، و البته حرکت جوهری است. نیک پور به اختصار به تفاوت های حکمت متعالیه با حکمت اشراق می پردازد تا جایگاه این مکتب را روشن تر سازد.
مبحث دیگری که در این فصل مورد بررسی قرار می گیرد، نحوه شناخت حقایق موجودات است. ملاصدرا معتقد است که شناخت واقعی از طریق سه مسیر اصلی حاصل می شود: اشراق (کشف شهودی)، استدلال (برهان عقلی)، و وحی (الهامات الهی و متون دینی). این رویکرد سه گانه نشان دهنده جامعیت و فراگیری فلسفه صدرایی است.
در پایان این فصل، مباحث مربوط به حدوث و قدم عالم مطرح می شود. ملاصدرا با استناد به نظریه حرکت جوهری، نظریه حدوث زمانی عالم را به گونه ای نوین تبیین می کند که با قدیم بودن ذات الهی و فیضان مستمر هستی سازگار باشد. این بخش، پیش زمینه ای مهم برای درک ابعاد هستی شناختی حرکت جوهری فراهم می آورد.
فصل دوم: کشف اضطراب در هستی و ماهیت حرکت
فصل دوم کتاب، به طور خاص به مفهوم حرکت و ابعاد آن در فلسفه ملاصدرا می پردازد و اساس حرکت جوهری را تشریح می کند. نویسنده ابتدا به تعریف و چیستی حرکت از منظر ملاصدرا می پردازد. حرکت در دیدگاه صدرا، یک امر واحد، تدریجی و سیال است که در بستر زمان اتفاق می افتد و منجر به شدن و تحول مستمر می شود. این مفهوم با تعاریف ارسطویی از حرکت تفاوت های اساسی دارد که در ادامه روشن می شود.
بخش مهمی از این فصل به بررسی مفهوم «متحرک» و «بستر حرکت» اختصاص دارد. در فلسفه ملاصدرا، متحرک صرفاً یک شیء ثابت نیست که اعراض آن تغییر کند؛ بلکه خود متحرک، با جوهر و ذات خویش، در حال حرکت و شدن است. این دیدگاه، نگرشی نوین به هویت موجودات ارائه می دهد. بستر حرکت نیز نه تنها مکان یا زمان به معنای متعارف، بلکه خود وجود متحرک و مراتب هستی است.
نیک پور در این فصل به توضیح «بعد چهارم» (زمان) در نظر ملاصدرا و اهمیت آن در نظریه حرکت جوهری می پردازد. ملاصدرا زمان را نه امری اعتباری و خارج از ذات موجودات، بلکه بعد چهارم وجود ماده می داند. این بدین معناست که ماده بدون زمان قابل تصور نیست و زمان ذاتاً با ماده و حرکت آن در هم آمیخته است. این دیدگاه، تفاوتی اساسی با نظریات پیشین درباره زمان دارد و نقش بنیادینی در اثبات حرکت جوهری ایفا می کند.
همچنین، نویسنده به جایگاه و ارتباط خدا در فلسفه حرکت جوهری اشاره می کند. اگرچه همه موجودات امکانی در حال حرکت و شدن هستند، اما این حرکت مستمر متوقف بر یک موجود ثابت و نامتغیر، یعنی واجب الوجود (خداوند)، است. حرکت جوهری به نوعی دلیل بر نیاز موجودات به مبدأ ثابت و مدام الفیض است.
در پایان این فصل، خلاصه نتایج کلی حرکت جوهری که تا اینجای بحث مطرح شده اند، ارائه می شود تا خواننده بتواند جمع بندی مناسبی از مفاهیم کلیدی فصل دوم داشته باشد. این نتایج شامل تأکید بر وحدت وجود در عین کثرت، سیالیت ذات موجودات و ارتباط وثیق زمان با جوهر می شود.
فصل سوم: حرکت و زمان صدرایی از منظر تحلیل فلسفی
فصل سوم، به تحلیل عمیق تر و جزئی تر مفاهیم حرکت و زمان از دیدگاه ملاصدرا اختصاص دارد. این فصل با تحلیل ملاصدرا در اثبات «حرکت قطعیه» یا «حرکت در جوهر» آغاز می شود. نیک پور به تشریح دلایل و براهین ملاصدرا برای اثبات این موضوع می پردازد که حرکت تنها در کمیت ها (مانند رشد) و کیفیت ها (مانند رنگ) محدود نمی شود، بلکه خود ذات و جوهر اشیاء نیز در حال حرکت و تحول است. این بخش، قلب نظریه حرکت جوهری را تشکیل می دهد و نشان می دهد که چگونه موجودات، لحظه به لحظه، ذاتاً متجدد می شوند.
سپس، به پاسخ های ملاصدرا به اشکالات وارد بر حرکت در «کم» (نظریه حدوث و بقا) و سایر اعراض پرداخته می شود. فلاسفه پیشین معتقد بودند که حرکت صرفاً در اعراض رخ می دهد و جوهر ثابت است. ملاصدرا با استدلال های دقیق، نشان می دهد که چگونه حتی حرکت در اعراض نیز مستلزم حرکت در جوهر است و بدون آن، تغییرات اعراضی نیز قابل تبیین نخواهند بود.
در این فصل، نویسنده به دیدگاه علامه طباطبایی در این زمینه اشاره می کند. علامه طباطبایی، از شارحان بزرگ حکمت متعالیه و ملاصدرا، دیدگاه های او را تأیید و بسط داده و به تبیین دقیق تر ابعاد حرکت جوهری پرداخته است که این امر اعتبار و اهمیت نظریه ملاصدرا را دوچندان می کند.
یکی از بخش های مهم این فصل، پیشینه تاریخی حرکت جوهری است. نیک پور به مروری بر دیدگاه فلاسفه یونان باستان درباره حرکت می پردازد:
- هراکلیتوس: با نظریه «همه چیز در حال سیلان است» و «نمی توان دو بار در یک رودخانه قدم گذاشت»، اولین کسی بود که به سیالیت و تغییر مستمر هستی اشاره کرد.
- افلاطون: اگرچه جهان محسوس را متغیر می دانست، اما عالم مثل و ایده را ثابت و غیرمتحرک می دید و حرکت را از نقص های عالم محسوس می دانست.
- فلوطین: در فلسفه نوافلاطونی، به نوعی از صیرورت و خروج مراتب از واحد اشاره می کند که می توان اشاراتی به حرکت در هستی را در آن یافت.
- داماسکیوس: از آخرین فلاسفه نوافلاطونی که به بحث تغییر و ثبات پرداخت.
سپس به حرکت جوهری در تاریخ فلسفه اسلامی پیش از ملاصدرا اشاراتی می شود. اگرچه هیچ فیلسوف مسلمانی پیش از ملاصدرا به صراحت نظریه حرکت جوهری را مطرح نکرده بود، اما برخی اشارات و مقدمات فکری در آثار فیلسوفانی چون ابن سینا و شیخ اشراق وجود داشت که زمینه را برای ظهور این نظریه فراهم کرد. ملاصدرا با نبوغ خود، این مقدمات را جمع آوری و به یک نظریه کامل تبدیل کرد.
در پایان این فصل، تبیین مفاهیم فلسفی «ذات و جوهر»، «زمان و سرعت»، و «مسافت حرکت» در نظریه جوهری ارائه می شود. این مفاهیم، پایه و اساس درک دقیق ابعاد حرکت جوهری هستند و نیک پور به تحلیل ارتباط آن ها با یکدیگر در چهارچوب این نظریه می پردازد. زمان به عنوان بعد چهارم ماده، و مسافت حرکت که نه در مکان بلکه در مراتب وجودی رخ می دهد، از جمله نکات کلیدی این بخش هستند.
«ملاصدرا با طرح نظریه حرکت جوهری، زمان را نه امری اعتباری، بلکه بعد چهارم وجود مادی دانسته و آن را ذاتاً با حرکت و هویت شیء پیوند می زند. این نوآوری، فهم ما از هستی و تغییر را متحول ساخت.»
فصل چهارم: براهین سیزده گانه صدرایی بر اثبات حرکت جوهری
فصل چهارم کتاب، قلب استدلالی نظریه حرکت جوهری را تشکیل می دهد و به براهین سیزده گانه ملاصدرا و اتباع وی برای اثبات این نظریه می پردازد. اگرچه ورود به جزئیات پیچیده هر برهان نیازمند مطالعه ای عمیق است، اما صادق نیک پور به تشریح اجمالی هر یک از این براهین می پردازد و نکته اصلی و دلالت هر برهان را برای خواننده روشن می سازد. این براهین، هر یک از جنبه ای خاص، اثبات می کنند که نه تنها اعراض، بلکه خود جوهر موجودات نیز پیوسته در حال سیلان و دگرگونی است.
برخی از این براهین عبارتند از:
- برهان تدرج کمالی: مبتنی بر این ایده که موجودات به تدریج به کمالات خود می رسند و این تدرج در کمال، مستلزم تدرج و حرکت در جوهر است.
- برهان قوه و فعل: موجودات مادی دارای قوه و استعداد برای رسیدن به فعلیت های جدید هستند، و تحقق این فعلیت ها در زمان، نشان دهنده حرکت جوهری آن هاست.
- برهان تجدد امثال: مبتنی بر این نظریه که موجودات در هر لحظه حادث می شوند و در لحظه بعدی، مثل جدیدی از آن ها پدید می آید. این تجدد مستمر، دلالت بر حرکت جوهری دارد.
- برهان فاعل متغیر: اگر فاعل تغییر، خود نیز در حال تغییر باشد، نشانه ای از حرکت جوهری در ذات آن فاعل است.
- برهان زمان به عنوان بعد چهارم: همانطور که قبلاً اشاره شد، اگر زمان بعد چهارم ماده باشد، پس ماده ذاتاً متحرک است.
- برهان تلازم وجود و زمان: وجود مادی همواره با زمان تلازم دارد و این تلازم نشان دهنده حرکت ذاتی آن است.
- برهان ترکیب از هیولی و صورت: موجودات مادی از هیولی و صورت ترکیب شده اند و این ترکیب، قابلیت تغییر جوهری را در آن ها فراهم می آورد.
- برهان سیر الی الله: همه موجودات به سوی مبدأ متعالی خود در حرکت هستند و این حرکت، نه صرفاً در اعراض، بلکه در ذات و جوهر آن هاست.
و سایر براهین که هر یک جنبه ای از وجود را برای اثبات این حرکت بنیادین به کار می گیرند. اهمیت و نقش این براهین در تثبیت و استحکام نظریه حرکت جوهری بی بدیل است. این براهین، نه تنها از استحکام عقلی بالایی برخوردارند، بلکه نشان دهنده عمق و جامعیت تفکر ملاصدرا در مواجهه با ابعاد پیچیده هستی هستند و راه را برای پذیرش این نظریه در میان فلاسفه پس از او هموار کرده اند.
فصل پنجم: شبهات و پاسخ ها در نظریه حرکت جوهری
فصل پنجم کتاب نظریه ی حرکت جوهری به یکی از مهم ترین ابعاد یک نظریه فلسفی، یعنی قدرت آن در پاسخگویی به چالش ها و شبهات، می پردازد. این فصل ابتدا به مرور اشکالات اصلی وارد بر براهین ملاصدرا و خود نظریه حرکت جوهری می پردازد. این شبهات عمدتاً از سوی فلاسفه مشاء و برخی متکلمین مطرح شده اند که به ثبات جوهر و عدم امکان حرکت در آن اعتقاد داشتند. برخی از این اشکالات عبارتند از:
- اگر جوهر متحرک باشد، پس ثبات هویتی اشیاء چگونه تبیین می شود؟
- حرکت جوهری به معنای عدم ثبات و بقای شیء است که با مشاهده روزمره ما از اشیاء ثابت در تضاد است.
- اگر جوهر متحرک باشد، پس چگونه می توانیم آن را تعریف کنیم یا به آن اشاره کنیم؟
- اشکال تالی فاسد؛ یعنی اگر حرکت جوهری پذیرفته شود، نتایج فاسد دیگری در پی خواهد داشت.
صادق نیک پور در ادامه، به پاسخ های روشنگرانه به شبهات مطرح شده می پردازد. ملاصدرا با هوشمندی و عمق فلسفی، به تک تک این اشکالات پاسخ داده و نشان می دهد که نظریه حرکت جوهری نه تنها با ثبات هویتی اشیاء در تضاد نیست، بلکه تبیین دقیق تری از آن ارائه می دهد. وی مفهوم «ثبات در عین سیلان» را مطرح می کند که بر اساس آن، هویت شیء در مسیر حرکت و شدن آن معنا پیدا می کند، نه در سکون مطلق. این پاسخ ها، قدرت نظریه ملاصدرا در دفاع از مبانی خود را به نمایش می گذارند.
این فصل همچنین شامل مباحث تکمیلی مهمی است که به عمق بحث می افزاید:
- ربط متغیر به ثابت: این بحث به چگونگی ارتباط موجودات متغیر و سیال (مادی) با مبدأ ثابت و غیرمتغیر (واجب الوجود) می پردازد. حرکت جوهری نشان می دهد که این ارتباط نه یک اتصال لحظه ای، بلکه یک فیضان دائمی و وابسته به وجود ثابت است.
- بررسی «حدوث و قدم زمان» از دیدگاه های مختلف: نیک پور به بررسی دیدگاه های متکلمان (که اغلب به حدوث زمانی عالم و زمان اعتقاد داشتند)، غزالی، حکما و فلاسفه پیش از صدرا (که زمان را امری اعتباری یا وابسته به حرکت عرضی می دانستند)، و سپس دیدگاه ملاصدرا (که زمان را بعد چهارم ماده و ذاتی آن می داند) می پردازد. این مقایسه به درک بهتر نوآوری ملاصدرا کمک می کند.
- مفهوم زمان به عنوان بعد چهارم ماده و «فاعل زمان»: این بخش به تفصیل نشان می دهد که چگونه ملاصدرا زمان را نه فقط ظرف حوادث، بلکه جوهر سیال ماده می داند. همچنین به «فاعل زمان» اشاره می شود که منظور از آن، فاعل ایجادی و تحولی است که باعث استمرار و تجدد جوهری موجودات می شود و این فاعل نهایتاً به واجب الوجود بازمی گردد.
«نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، با پاسخگویی منطقی به شبهات، خود را به عنوان یک چارچوب فلسفی مستحکم در تبیین پدیده های تغییر و ثبات در هستی معرفی می کند.»
نتیجه گیری و اهمیت کتاب نظریه حرکت جوهری نیک پور
کتاب «نظریه ی حرکت جوهری» اثر صادق نیک پور، نه تنها یک خلاصه، بلکه راهنمایی جامع و تحلیلی برای درک یکی از پیچیده ترین و انقلابی ترین نظریات فلسفه اسلامی است. این اثر با پوشش ابعاد مختلف نظریه حرکت جوهری ملاصدرا – از مبانی هستی شناختی و براهین منطقی آن گرفته تا پیشینه تاریخی و پاسخ به شبهات – دستاوردهای عظیمی در جهت تسهیل فهم این نظریه ارائه می دهد. نیک پور با زبانی شیوا و ساختاری منسجم، مفاهیم عمیق فلسفی را برای مخاطبان خود قابل دسترس ساخته است.
نتایج و دستاوردهای اصلی این کتاب را می توان در چند محور خلاصه کرد:
- توضیح جامع: کتاب به گونه ای منظم و گام به گام، نظریه حرکت جوهری را از ابتدا تا انتها تبیین می کند و تمامی جوانب آن را پوشش می دهد.
- تبیین براهین: با تشریح اجمالی براهین سیزده گانه، به خواننده امکان می دهد تا با بنیان های استدلالی این نظریه آشنا شود.
- پاسخ به شبهات: با ارائه پاسخ های ملاصدرا به اشکالات وارد بر نظریه، اعتبار و استحکام آن را برجسته می سازد.
- ارائه پیشینه: بررسی پیشینه تاریخی نظریه در فلسفه یونان و اسلام، عمق و جایگاه منحصر به فرد ملاصدرا را روشن می کند.
- مناسب برای مخاطبان مختلف: لحن تخصصی اما قابل فهم کتاب، آن را به منبعی ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه مندان به فلسفه تبدیل می کند.
مطالعه این کتاب (یا خلاصه آن)، برای درک نظریه ی حرکت جوهری ملاصدرا ضروری و مفید است، زیرا:
- یک دید کلی و در عین حال عمیق از نظریه فراهم می آورد بدون نیاز به مطالعه آثار دشوار اصلی.
- به عنوان یک مقدمه محکم برای ورود به مطالعات عمیق تر در حکمت متعالیه عمل می کند.
- نقص های محتوایی موجود در منابع دیگر که صرفاً به معرفی کتاب بسنده می کنند را پوشش می دهد و یک خلاصه واقعی ارائه می دهد.
در نهایت، اهمیت تداوم بحث و پژوهش در حوزه حرکت جوهری و فلسفه ملاصدرا بر کسی پوشیده نیست. این نظریه نه تنها افق های جدیدی در هستی شناسی گشوده، بلکه پیامدهای مهمی در مباحثی چون معاد جسمانی، نفس و حتی علم فیزیک نوین دارد. کتاب صادق نیک پور، با ارائه خلاصه ای دقیق و تحلیلی، به تداوم این گفت وگوی فلسفی کمک شایانی می کند و مسیر را برای نسل های آینده پژوهشگران هموار می سازد.
منابع و پیشنهادات مطالعه بیشتر
برای مطالعه عمیق تر در زمینه نظریه حرکت جوهری و فلسفه ملاصدرا، علاوه بر کتاب نظریه ی حرکت جوهری نوشته صادق نیک پور، منابع زیر نیز توصیه می شوند:
- الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (اسفار اربعه) اثر صدرالمتألهین ملاصدرا: منبع اصلی و بنیادین نظریه حرکت جوهری.
- بدایة الحکمة و نهایة الحکمة اثر علامه سید محمدحسین طباطبایی: دو اثر مهم در تبیین و تشریح حکمت متعالیه و اندیشه های ملاصدرا، از جمله حرکت جوهری.
- اصول فلسفه و روش رئالیسم اثر علامه طباطبایی با شرح شهید مرتضی مطهری: این کتاب شامل فصولی در مورد حرکت، زمان و ابعاد فلسفی آن هاست که با رویکردی عمیق به مسائل مربوط به حرکت جوهری نیز می پردازد.
- درس های اسفار اثر استاد یحیی انصاری شیرازی و سایر شارحان برجسته ملاصدرا.
- مقالات تخصصی در نشریات فلسفی معتبر که به ابعاد نوین و تحلیل های انتقادی از نظریه حرکت جوهری می پردازند.