خوردن مشروب در ماه محرم چه حکمی دارد

مصرف مشروبات الکلی در اسلام به صورت مطلق حرام است و این حکم در ماه محرم نیز پابرجاست؛ بلکه به دلیل قداست این ماه و ایام عزاداری سید و سالار شهیدان، امام حسین (ع)، ارتکاب این گناه قبیح تر و گناه آن مضاعف محسوب می شود. این عمل نه تنها هتک حرمت ماه محرم است، بلکه بی اححترامی به شعائر الهی و ارزش های عاشورایی نیز به شمار می رود.

ماه محرم، ماه حزن و اندوه اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و یادآور بزرگترین فداکاری در تاریخ بشریت است. در این ایام، میلیون ها مسلمان در سراسر جهان به سوگواری و تعظیم شعائر دینی می پردازند. پرسش از حکم شرعی مصرف مشروبات الکلی در چنین ماهی، اهمیت ویژه ای پیدا می کند؛ چرا که هم شامل حرمت ذاتی شرب خمر در اسلام است و هم به دلیل تقارن با ایام عزاداری و قداست این ماه، قباحت مضاعفی می یابد. این مقاله به بررسی جامع و دقیق ابعاد فقهی، اخلاقی و حقوقی مصرف مشروبات الکلی، به خصوص در ماه محرم، از منظر فقه شیعه می پردازد و دلایل و فلسفه تحریم آن را تبیین می نماید.

حرمت مطلق نوشیدن مشروبات الکلی در اسلام

شرب خمر، یعنی نوشیدن هر گونه مایع مست کننده، یکی از گناهان کبیره در شریعت اسلام محسوب می شود و حرمت آن از روشن ترین و قطعی ترین احکام دینی است. این حرمت، نه تنها مختص به زمان و مکان خاصی نیست، بلکه در هر شرایطی، برای هر فرد مسلمانی و در هر مقداری (کم یا زیاد) جاری است. دلایل این تحریم ریشه های عمیقی در آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) دارد.

ادله قرآنی: قرآن کریم به صراحت و با عباراتی قاطع، مؤمنان را از مصرف مشروبات الکلی برحذر داشته است. از جمله مهم ترین آیات در این زمینه، آیات 90 و 91 سوره مائده هستند که می فرمایند:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ. إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ.»

«ای کسانی که ایمان آورده اید! شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه، پلیدی و از عمل شیطان است، پس از آن دوری کنید تا رستگار شوید. شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار، در میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و از نماز بازدارد. آیا (با این همه زیان و فساد، باز هم دست برنمی دارید و) خودداری نمی کنید؟»

عبارت «رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ» به وضوح پلیدی و خباثت شراب را نشان می دهد و امر به «فَاجْتَنِبُوهُ» فرمانی صریح برای دوری جستن از آن است که معنای حرمت مطلق را در بر دارد. این آیات نه تنها حرمت را بیان می کنند، بلکه به برخی از مفاسد اخلاقی و اجتماعی آن نیز اشاره دارند.

ادله روایی: در سنت نبوی و سیره ائمه معصومین (ع) نیز روایات بسیاری در مذمت و تحریم شدید شرب خمر وارد شده است. این روایات، شراب خوار را مورد لعن و نفرین قرار داده و عواقب بسیار ناگواری را برای او در دنیا و آخرت متذکر می شوند. به عنوان مثال، در روایتی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که ایشان ده گروه را در رابطه با شراب لعن کردند: کَرنده (کسی که انگور برای شراب می کارد)، تولیدکننده، فروشنده، خریدار، نوشنده، ساقی، حمل کننده، کسی که برایش حمل می شود، کسی که پول آن را می خورد، و کسی که از آن ارتزاق می کند. این گستردگی لعن، عمق قباحت این عمل را آشکار می سازد.

ائمه اطهار (ع) نیز در سخنان خود، شراب را «ام الخبائث» (ریشه همه پلیدی ها) و «کلید شرور» معرفی کرده اند. امام صادق (ع) می فرمایند: «شراب خوار تا چهل روز نمازش قبول نمی شود.» همچنین در روایات بسیاری، شراب خواری با اعمالی چون بت پرستی یا کفر مقایسه شده است که نشان دهنده شدت و سنگینی این گناه است.

اجماع فقها: تمامی فقها و مراجع عظام تقلید شیعه و سنی، بر حرمت مطلق شرب خمر اجماع دارند و هیچ گونه اختلافی در این زمینه وجود ندارد. این اجماع، حکم شرعی را قطعیت بخشیده و هرگونه تردیدی را از میان برداشته است. هر مایعی که مست کننده باشد، چه به مقدار کم و چه زیاد، چه از انگور باشد یا جو و غیره، نوشیدنش حرام است و نجس نیز محسوب می شود.

حکم شرعی خوردن مشروب به طور خاص در ماه محرم

همان طور که بیان شد، حرمت مطلق نوشیدن مشروبات الکلی در اسلام، امری ثابت و غیرقابل تغییر است و به زمان یا مکان خاصی محدود نمی شود. بنابراین، در ماه محرم نیز اصل حرمت شرب خمر به قوت خود باقی است و نوشیدن آن در این ماه نیز مانند سایر ماه ها، حرام قطعی است.

با این حال، نکته بسیار مهم و اساسی که در فقه و اخلاق اسلامی بر آن تأکید فراوان شده است، این است که ارتکاب گناه در ایام و مکان های مقدس، دارای قباحت و زشتی مضاعف و گناهی به مراتب سنگین تر است. ماه محرم به دلیل جایگاه ویژه ای که در فرهنگ دینی و قلوب مسلمانان دارد، از این قاعده مستثنی نیست؛ بلکه می توان گفت که گناه شرب خمر در این ماه، اوج بی احترامی و هتک حرمت به شعائر الهی محسوب می شود.

دلایل قباحت و زشتی مضاعف شرب خمر در ماه محرم

1. حرمت ماه محرم: ماه محرم یکی از ماه های حرام در تقویم اسلامی است. چهار ماه ذی القعده، ذی الحجه، محرم و رجب ماه های حرام هستند که خداوند در قرآن کریم به حرمت آن ها اشاره کرده و فرموده است: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِی كِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَٰلِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنفُسَكُمْ» (توبه/36). «تعداد ماه ها نزد خداوند در کتاب الهی، از آن روز که آسمان ها و زمین را آفریده، دوازده ماه است؛ که چهار ماه از آن، حرام است؛ این است دین استوار، پس در این ماه ها بر خود ستم نکنید.» ارتکاب گناه و ظلم به نفس در این ماه ها، به دلیل حرمت ویژه ای که خداوند برای آن ها قرار داده، گناهی سنگین تر دارد.
2. ایام عزاداری و شهادت امام حسین (ع): ماه محرم، ماه حزن و اندوه اهل بیت (ع) و شیعیان در سوگ شهادت مظلومانه امام حسین (ع)، یاران باوفایش و اهل بیت ایشان در واقعه کربلا است. این ایام، فرصتی برای تعمق در معارف عاشورا، درس آموزی از ایثار و شهادت، و پالایش روح و جان است. نوشیدن مشروب در این ایام، نه تنها منافی با روح عزاداری و سوگواری است، بلکه بی احترامی آشکار به مقام شامخ سیدالشهداء (ع) و یارانش، و اهانت به شعائر حسینی و ارزش های دینی محسوب می شود. چنین عملی، حرمت شکنی مقدسات و زیر پا گذاشتن حرمت خون های ریخته شده در راه حق است.
3. بعد اجتماعی و وهن بر مکتب اهل بیت (ع): ارتکاب علنی گناه شرب خمر، به خصوص در ماه محرم و در جامعه ای که به شعائر حسینی ارج می نهد، دارای ابعاد تخریبی وسیعی است. این کار می تواند موجب وهن مکتب اهل بیت (ع) شود، بدبینی نسبت به دین و متدینین را در اذهان عمومی ایجاد کند، و پایه های ایمان و اعتقاد را در جامعه، به ویژه در میان نسل جوان، سست نماید. از این رو، مراجع تقلید و علمای دین همواره بر حفظ حرمت ایام محرم و صفر تأکید کرده و انجام هرگونه عملی که با روح این ایام در تضاد باشد را نهی فرموده اند.

بنابراین، در حالی که اصل حرمت شرب خمر در تمام ایام سال ثابت است، ارتکاب آن در ماه محرم، به دلیل تجمیع جهات حرمت (ماه حرام و ایام عزای حسینی)، قباحت و سنگینی معنوی مضاعفی پیدا می کند و موجب دوری بیشتر فرد از رحمت الهی می شود. این قباحت مضاعف، هم در حکم شرعی و هم در عقوبت اخروی تأثیرگذار خواهد بود.

پیامدهای شرعی و حقوقی (حدود) شرب خمر

ارتکاب گناه شرب خمر، علاوه بر پیامدهای معنوی و اخروی سنگین، دارای پیامدهای شرعی و حقوقی مشخصی در فقه اسلامی است که تحت عنوان حدود شناخته می شود. حد مجازاتی است که نوع و میزان آن توسط شارع مقدس تعیین شده و قابل تغییر نیست.

حد شرعی شرب خمر

بر اساس فقه اسلامی، مجازات شرعی برای نوشیدن مشروبات الکلی، هشتاد تازیانه است. این حد، در صورت اثبات شرب خمر از طریق اقرار فرد یا شهادت دو مرد عادل، توسط حاکم شرع (دادگاه) اجرا می شود. شرایط اجرای حد عبارتند از:

1. رفع مستی: حد پس از رفع حالت مستی شراب خوار اجرا می شود.
2. بلوغ، عقل و اختیار: فرد باید در زمان نوشیدن مشروب بالغ، عاقل و با اراده خود اقدام کرده باشد. در صورت اجبار (اکراه) یا جهل مطلق به حرمت یا مست کننده بودن مایع، حد ساقط می شود، هرچند نوشیدن مایع مست کننده همچنان حرام و نجس است.

تکرار جرم: در مورد تکرار جرم شرب خمر، احکام خاصی وجود دارد که نشان دهنده شدت قباحت و اصرار بر این گناه است:

• اگر فردی برای بار اول شرب خمر کند و حد بر او جاری شود، مجازات همان هشتاد تازیانه است.
• اگر برای بار دوم نیز مرتکب شرب خمر شود و حد بر او جاری گردد، باز هم هشتاد تازیانه مجازات اوست.
• در مورد بار سوم و چهارم، بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. قول مشهور فقها این است که اگر فردی سه بار مرتکب شرب خمر شود و هر بار حد بر او جاری گردد، در مرتبه چهارم، مجازات او اعدام است. برخی دیگر از فقها حکم اعدام را برای بار چهارم قائل هستند. این حکم شدید، نشان دهنده انزجار شریعت از اصرار بر گناه کبیره و عدم توبه و بازگشت به سوی خداوند است.

احکام مرتبط دیگر

• حرمت نشستن بر سفره شراب: در فقه اسلامی، نشستن و غذا خوردن بر سر سفره ای که در آن مشروبات الکلی نوشیده می شود، حرام است. این حکم به دلیل دوری از محیط گناه و عدم تأیید غیرمستقیم آن است.
• عدم قبول شهادت (فسق): فردی که حد شرب خمر بر او جاری شده یا بدون حد خوردن، بر این گناه اصرار دارد و توبه نکرده است، از نظر شرعی فاسق محسوب می شود. شهادت فاسق در محاکم اسلامی پذیرفته نیست؛ زیرا عدالت که شرط اصلی پذیرش شهادت است، در او مخدوش شده است.
• پیامدهای خاص در ملا عام: اگر شرب خمر در انظار عمومی و به صورت علنی انجام شود، علاوه بر حد شرعی مقرر (هشتاد تازیانه)، ممکن است فرد مرتکب مجازات های تعزیری نیز شود. تعزیر، مجازاتی است که نوع و میزان آن به تشخیص حاکم شرع یا قاضی است و می تواند شامل جزای نقدی، حبس، شلاق تعزیری (کمتر از حد) یا سایر مجازات های بازدارنده باشد. هدف از این مجازات های مضاعف، جلوگیری از هتک حرمت دین، اخلال در نظم عمومی، و ترویج فساد در جامعه است. به خصوص در ایام عزاداری محرم، این قباحت و پیامدهای اجتماعی و حقوقی آن تشدید می شود.

این پیامدها، تأکیدی بر اهمیت دوری از گناه شرب خمر و حفظ کرامت انسانی و اجتماعی از منظر شریعت اسلام است.

فلسفه عمیق حرمت مشروبات الکلی

شریعت اسلام، احکام خود را بر پایه حکمت ها و مصالح الهی وضع کرده است. تحریم مشروبات الکلی نیز از این قاعده مستثنی نیست و دلایل عمیق و چندجانبه ای در پس این حکم وجود دارد که هم سلامت فردی و هم سلامت جامعه را تضمین می کند. این فلسفه ها، از همان زمان نزول قرآن کریم و بیان روایات معصومین (ع)، مورد تأکید قرار گرفته اند و امروزه با پیشرفت علم، ابعاد بیشتری از آن ها آشکار می شود.

۱. ضرر به عقل و خرد (اساسی ترین دلیل)

اصلی ترین و بنیادی ترین دلیل حرمت مشروبات الکلی، سلب یا تضعیف عقل و خرد است. عقل، شریف ترین و ارزشمندترین نعمتی است که خداوند به انسان عطا کرده و ملاک تمایز او از سایر مخلوقات است. پیامبر اکرم (ص) فرموده اند: «اَلخَمْرُ مِفْتاحُ کُلِّ شَرٍّ»؛ شراب، کلید همه بدی ها است. زیرا مستی عقل را زایل می کند و زمانی که عقل از کار بیفتد، انسان بدون هیچ مانع و ترسی، مرتکب هرگونه گناه و عمل قبیحی می شود. عقل، چراغ هدایت و راهنمای انسان در مسیر حق است و هر آنچه این چراغ را خاموش کند یا نور آن را کم کند، از منظر اسلام مذموم و ممنوع است.

۲. ضرر به جسم و روح

مصرف مشروبات الکلی، عوارض جسمانی و روانی بسیار خطرناکی دارد که از دیرباز در متون دینی به آن ها اشاره شده و امروزه علم پزشکی نیز این موارد را تأیید می کند:

• آثار سوء جسمانی: الکل به اندام های حیاتی بدن، به ویژه کبد (ایجاد سیروز کبدی)، کلیه، قلب و عروق آسیب جدی می رساند. همچنین باعث بیماری های گوارشی، عصبی، ضعف سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان ها می شود.
• آثار سوء روانی و روحی: مصرف الکل می تواند منجر به افسردگی، اضطراب، اختلالات خواب، از دست دادن حافظه، پرخاشگری و رفتارهای خشونت آمیز شود. از نظر روحی، مستی باعث غفلت از یاد خدا، دوری از معنویات و از دست دادن حس مسئولیت پذیری می شود. روح انسان را کدر و نورانیت آن را زایل می کند و مانع از تقرب به خداوند می گردد.

۳. ضرر به اجتماع

مفاسد اجتماعی شرب خمر نیز از جمله دلایل مهم تحریم آن است. زمانی که عقل زایل می شود و فرد کنترل خود را از دست می دهد، آسیب های جدی به خود و دیگران وارد می آورد:

• افزایش جرم و جنایت: بسیاری از جرایم خشن نظیر قتل، نزاع، تجاوز، سرقت و تصادفات رانندگی، ریشه در مصرف مشروبات الکلی و از بین رفتن کنترل و هوشیاری دارند.
• از هم پاشیدن خانواده ها: اعتیاد به الکل عامل مهمی در اختلافات خانوادگی، خشونت های خانگی، طلاق و تربیت ناسالم فرزندان است که به فروپاشی بنیان خانواده منجر می شود.
• آسیب به نسل های آینده: مصرف الکل توسط والدین می تواند منجر به تولد فرزندان با مشکلات جسمی و ذهنی شود (سندرم جنین الکلی) و همچنین محیط نامناسبی برای رشد و تربیت نسل آینده فراهم آورد.

۴. حکایات و روایات

روایات اهل بیت (ع) به کرات بر این مضرات تأکید کرده اند. امام صادق (ع) در حدیثی فرمودند: «خداوند شراب را حرام کرده برای دفع زیان و فسادی که در آن است.» در روایتی دیگر آمده است: «کسی که یک جرعه شراب بیاشامد، خدا و پیغمبران و مؤمنین او را لعنت می کنند، اگر به مقداری بخورد که مست شود، روح ایمان از او دور می شود و به جایش روح کثیف شیطانی جایگزین می شود؛ پس نماز را ترک می کند و ملائکه او را سرزنش می کنند و خدای تعالی او را خطاب می کند: ای بنده من کافر شدی، بدا به حال تو.» این تعابیر عمیق، نشان دهنده ابعاد گوناگون و مخرب شراب خواری در سطوح فردی، روحی، اخلاقی و اجتماعی است و فلسفه تحریم آن را به روشنی تبیین می کند.

توبه و بازگشت از گناه شرب خمر

یکی از زیباترین آموزه های دین مبین اسلام، همواره باز بودن درهای توبه و رحمت الهی است. هیچ گناهی، هر چند بزرگ و کبیره باشد، نمی تواند انسان را به طور کامل از فیض و بخشش خداوند ناامید کند. گناه شرب خمر نیز با وجود سنگینی و پیامدهای ناگوارش، از این قاعده مستثنی نیست و خداوند متعال، همواره آماده پذیرش توبه بندگان خویش است.

برای توبه ای حقیقی و مورد قبول درگاه الهی، باید شروطی رعایت شود که در فقه و اخلاق اسلامی تحت عنوان توبه نصوح (توبه خالصانه) شناخته می شود:

1. پشیمانی حقیقی (ندامت): اولین و مهم ترین شرط توبه، پشیمانی قلبی و عمیق از گناهی است که انجام شده است. این پشیمانی باید از صمیم قلب و به دور از هرگونه تظاهر باشد.
2. عزم بر ترک دائمی گناه: توبه کننده باید تصمیم قاطع و جدی بگیرد که هرگز به سوی آن گناه بازنگردد و از عوامل و موقعیت هایی که او را به سمت گناه سوق می دهند، دوری کند. این عزم باید پایدار و محکم باشد.
3. جبران مافات (در صورت نیاز): اگر گناه انجام شده علاوه بر حق الله، موجب تضییع حق الناس شده باشد (مانند بدهی یا آسیب به دیگری)، جبران آن حق نیز جزئی از توبه است. در مورد شرب خمر، عمدتاً جبران حق الناس مطرح نیست، اما جبران حق الله از طریق استغفار و عبادات دیگر مورد تأکید است.

آثار توبه نصوح

توبه نصوح، آثار و برکات فراوانی در زندگی فردی و معنوی انسان دارد:

• بخشش گناهان: مهم ترین اثر توبه، بخشش و آمرزش گناهان توسط خداوند است. قرآن کریم می فرماید: «وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (نور/31)؛ «ای مؤمنان! همگی به سوی خدا بازگردید (و توبه کنید) تا رستگار شوید.»
• بازگشت نور ایمان: با توبه و دوری از گناه، زنگار گناه از قلب پاک می شود و نور ایمان و معنویت دوباره در آن شعله ور می گردد.
• پاک شدن قلب و روح: توبه موجب پاکی و طهارت روح می شود و انسان را از آلودگی های گناه رهایی می بخشد.
• باز شدن راه برای تقرب به خداوند: فرد توبه کار، فرصت می یابد تا دوباره مسیر بندگی و تقرب به خداوند را از سر گیرد و با انجام اعمال صالح، گناهان گذشته را جبران کند.

به ویژه در ایام پربرکت و معنوی ماه محرم، که دل ها متوجه فداکاری های امام حسین (ع) و یارانش است و فضای معنوی خاصی بر جامعه حاکم است، فرصت بسیار مغتنمی برای توبه، بازگشت به سوی خداوند و آغاز زندگی ای پاک و پرمعنویت فراهم می شود. این ماه، زمان مناسبی است تا انسان با تأسی به اهداف قیام عاشورا، از هرگونه آلودگی گناه دوری جسته و به طهارت روح و جسم نائل شود.

نتیجه گیری

حرمت نوشیدن مشروبات الکلی در اسلام، یک حکم قطعی و بدون قید و شرط است که ریشه های محکم قرآنی و روایی دارد. این حکم نه تنها شامل مسلمانان می شود، بلکه فلسفه آن که حفظ عقل، سلامتی جسم و روان، و سلامت جامعه است، برای تمام بشریت دارای اهمیت است. مصرف مشروب به دلیل سلب عقل، که شریف ترین ودیعه الهی است، به عنوان مادر همه گناهان و کلید هر شری شناخته می شود و پیامدهای جسمانی، روحی، اخلاقی و اجتماعی ویرانگری دارد.

در خصوص ماه محرم، که ماه عزاداری سیدالشهداء (ع) و یکی از ماه های حرام الهی است، حکم حرمت شرب خمر همچنان پابرجاست؛ اما قباحت و سنگینی این گناه، مضاعف می گردد. ارتکاب چنین عملی در ایام حزن اهل بیت (ع)، نه تنها بی احترامی به شعائر الهی و هتک حرمت مقام والای امام حسین (ع) است، بلکه وهن بر مکتب اسلام و اهل بیت (ع) محسوب شده و پیامدهای منفی اجتماعی و معنوی عمیقی در پی دارد. پیامدهای شرعی و حقوقی شرب خمر نیز شامل حد شرعی هشتاد تازیانه و در صورت اصرار بر تکرار، حتی حکم اعدام است، به علاوه مجازات های تعزیری برای مصرف علنی.

با این حال، باب رحمت الهی و توبه همواره به روی بندگان گشوده است. پشیمانی حقیقی، عزم بر ترک دائمی گناه و جبران مافات، راه بازگشت به سوی خداوند و تطهیر روح را برای گناهکاران هموار می سازد. به ویژه در ماه محرم، که فضای معنوی خاصی بر جامعه حاکم است، فرصتی طلایی برای توبه و آغاز زندگی ای متعهد به ارزش های الهی فراهم می شود. دوری از هرگونه گناه، به خصوص در این ماه پربرکت، نشانه ای از ارج نهادن به فداکاری های امام حسین (ع) و یاران باوفایش است. امیدواریم خداوند متعال، همه ما را در مسیر تقوا و رعایت حرمت شعائر دین مبین اسلام، یاری فرماید.