پرداخت مهریه زن توسط مرد چه حکمی دارد؟
پرداخت مهریه زن توسط مرد حکمی شرعی و قانونی دارد که به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک آن می شود و مرد مکلف به تأدیه آن است. این تکلیف فارغ از تمکن مالی مرد و وضعیت تداوم زندگی مشترک، برقرار است و زن در هر زمانی می تواند آن را مطالبه کند. عدم پرداخت مهریه، پیامدهای قانونی متعددی از جمله توقیف اموال و در شرایط خاص، حکم جلب و حبس را برای مرد به دنبال خواهد داشت.
مهریه (مهرالصداق) یکی از اساسی ترین نهادهای حقوقی در نظام خانواده ایران است که ریشه در فقه اسلامی و قوانین مدنی کشور دارد. این تعهد مالی، به موجب عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و نقش حمایتی مهمی برای زن ایفا می کند. آگاهی از ابعاد گوناگون حکم پرداخت مهریه، چگونگی مطالبه آن و پیامدهای قانونی ناشی از عدم تأدیه، برای هر دو طرف عقد، یعنی زن و مرد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
پیچیدگی های حقوقی مربوط به مهریه، به ویژه با توجه به تغییرات و رویه های قضایی اخیر (مانند رویکرد حبس زدایی و قوانین مرتبط با سقف ۱۱۰ سکه)، ضرورت درک عمیق از این موضوع را دوچندان می کند. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و دقیق، به بررسی تمامی جوانب قانونی و عملی پرداخت مهریه می پردازد تا مخاطبان با درکی صحیح از حقوق و تکالیف خود، قادر به اتخاذ تصمیمات آگاهانه باشند.
مفهوم و انواع مهریه از منظر حقوقی
مهریه تعهدی است که مرد در زمان عقد نکاح در قبال همسر خود بر عهده می گیرد. این تعهد می تواند به صورت نقدی، مال منقول (مانند سکه، طلا، خودرو)، مال غیرمنقول (مانند ملک) یا حتی منافع و آموزش باشد. از لحظه جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن انجام دهد. تفاوت اصلی در نحوه مطالبه و پرداخت مهریه، به دو نوع اصلی آن باز می گردد: مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه.
مهریه عندالمطالبه (به محض مطالبه)
مهریه عندالمطالبه، رایج ترین نوع مهریه در ایران است. در این نوع مهریه، به محض انعقاد عقد نکاح، زن مالک تمام مهریه می شود و می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن، تمام یا قسمتی از آن را از مرد مطالبه کند. نکته حائز اهمیت این است که حق مطالبه مهریه عندالمطالبه مشروط به توانایی مالی مرد نیست؛ یعنی مرد مکلف است به محض مطالبه، مهریه را بپردازد، مگر اینکه بتواند اعسار خود را ثابت کند.
مطالبه مهریه عندالمطالبه می تواند حتی بدون قصد طلاق صورت گیرد و مرد در قبال این مطالبه، مکلف به پرداخت است. این امر نشان دهنده استقلال مالی زن نسبت به مهریه و حق تصرف او در این دارایی است که قانونگذار برای حمایت از جایگاه مالی زن در نظر گرفته است.
مهریه عندالاستطاعه (به شرط توانایی مالی)
مهریه عندالاستطاعه، نوع دیگری از مهریه است که مطالبه آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد توسط زن است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند این نوع مهریه را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات تمکن مالی بر عهده زوجه است و تا زمانی که این توانایی اثبات نشود، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر نخواهد کرد.
تفاوت عملی و حقوقی این نوع مهریه با مهریه عندالمطالبه در همین نکته کلیدی نهفته است. در مهریه عندالاستطاعه، زن نمی تواند صرفاً با ارائه عقدنامه، مطالبه مهریه کند، بلکه باید مدارک و شواهدی دال بر تمکن مالی مرد ارائه دهد. این نوع مهریه معمولاً با هدف کاهش فشار مالی بر مرد و تشویق به تداوم زندگی مشترک تعیین می شود، اما می تواند فرآیند مطالبه را برای زن پیچیده تر و طولانی تر کند.
راه های قانونی مطالبه مهریه توسط زوجه
زن برای مطالبه مهریه خود، دو مسیر قانونی اصلی پیش رو دارد: اقدام از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی و یا طرح دعوا در دادگاه خانواده. انتخاب هر یک از این روش ها، بسته به شرایط پرونده و نوع مهریه، می تواند مزایا و محدودیت های خاص خود را داشته باشد.
مطالبه از طریق اجرای ثبت اسناد رسمی
مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، یکی از روش های نسبتاً سریع تر و کم هزینه تر برای زنانی است که سند ازدواج رسمی دارند. مراحل این روش به شرح زیر است:
- مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج: ابتدا زوجه باید با در دست داشتن سند ازدواج خود به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه کند.
- درخواست صدور اجراییه: در دفترخانه، زوجه درخواست صدور اجراییه برای مهریه را ثبت می کند. دفترخانه، اجراییه را به اداره ثبت اسناد و املاک محل اقامت مرد ارسال می کند.
- ابلاغ اجراییه به زوج: اداره ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ می کند و به او ۱۰ روز مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را معرفی نماید.
- توقیف اموال: در صورتی که زوج در مهلت مقرر اقدام به پرداخت یا معرفی اموال نکند، زوجه می تواند با معرفی اموال منقول و غیرمنقول زوج، تقاضای توقیف آن ها را از اداره ثبت نماید. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، خودرو، ملک، سهام و حتی مطالبات مرد از اشخاص دیگر باشد.
- توقیف حقوق و مزایای مرد: اگر زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، زوجه می تواند درخواست توقیف یک چهارم حقوق و مزایای وی را (در صورت متأهل بودن) و یا یک سوم آن را (در صورت جدا شدن و عدم ازدواج مجدد مرد) تا زمان تسویه کامل مهریه از اداره ثبت نماید.
مزایا و محدودیت ها: این روش در مراحل اولیه نیاز به وکیل ندارد و از سرعت بیشتری نسبت به دادگاه برخوردار است. با این حال، اگر اداره ثبت در شناسایی یا توقیف اموال با مشکل مواجه شود یا شش ماه از زمان درخواست توقیف بگذرد و نتیجه ای حاصل نشود، پرونده به دادگاه خانواده ارجاع داده می شود.
مطالبه از طریق دادگاه خانواده
اگر مطالبه مهریه از طریق ثبت به نتیجه نرسد یا زن از ابتدا ترجیح دهد که از طریق دادگاه اقدام کند، می تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده، مهریه خود را مطالبه نماید. فرآیند این روش به شرح زیر است:
- تقدیم دادخواست: زوجه با تکمیل فرم دادخواست مطالبه مهریه و پیوست نمودن مدارک لازم (مانند عقدنامه و شناسنامه) آن را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه خانواده تقدیم می کند.
- رسیدگی دادگاه: دادگاه به دادخواست رسیدگی کرده و جلسات دادرسی را تعیین می کند. در این جلسات، طرفین می توانند دلایل و مستندات خود را ارائه دهند.
- شناسایی و توقیف اموال: دادگاه پس از صدور حکم به نفع زوجه، می تواند از طریق استعلام از نهادهای مختلف (مانند اداره ثبت اسناد، راهور، بانک مرکزی) اموال مرد را شناسایی و دستور توقیف آن ها را صادر کند.
- صدور حکم و اجرای آن: پس از صدور رأی قطعی مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه، اجرای احکام دادگاه مسئول پیگیری توقیف و فروش اموال یا سایر اقدامات لازم برای وصول مهریه خواهد بود.
این روش ممکن است زمان برتر باشد و اغلب نیاز به کمک وکیل متخصص دارد، اما در مواردی که اموال زوج به راحتی قابل شناسایی نیست یا پیچیدگی های حقوقی وجود دارد، می تواند مؤثرتر باشد.
پیامدهای قانونی عدم پرداخت مهریه برای زوج
عدم پرداخت مهریه توسط مرد، خواه به دلیل عدم توانایی مالی یا خودداری عمدی، پیامدهای قانونی جدی برای وی به همراه خواهد داشت. این پیامدها شامل توقیف اموال و در موارد خاص، صدور حکم جلب و حبس می شود.
توقیف اموال مرد
در صورتی که مرد از پرداخت مهریه خودداری کند یا در مهلت قانونی پس از مطالبه، اقدامی جهت پرداخت یا اثبات اعسار خود ننماید، زن می تواند درخواست توقیف اموال او را مطرح کند. اموال قابل توقیف شامل طیف وسیعی از دارایی های مرد می شود:
- اموال منقول: پول نقد، موجودی حساب های بانکی، سهام، اوراق بهادار، خودرو، وسایل خانه غیرضروری و هرگونه کالای باارزش دیگر.
- اموال غیرمنقول: املاک (زمین، آپارتمان، باغ) و مستغلات.
- مطالبات و حقوق: حقوق و مزایای دریافتی از محل کار (با رعایت سقف قانونی)، اجاره بهای املاک، و هرگونه طلب مرد از اشخاص ثالث.
مستثنیات دین: اموال غیرقابل توقیف
با این حال، قانونگذار برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه برای محکوم علیه (مرد)، برخی از اموال را تحت عنوان «مستثنیات دین» از شمول توقیف مستثنی کرده است. این اموال شامل:
- مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن محکوم علیه و افراد تحت تکفل او.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکوم علیه و خانواده اش لازم است.
- خوراک و آذوقه موجود به قدر احتیاج یک ماهه محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی.
- ابزار و وسایل کار و تحصیل برای امرار معاش محکوم علیه و افراد تحت تکفل او.
- مبالغی که در رهن مسکن استیجاری قرار گرفته است، در صورتی که پرداخت اجاره بها بدون آن غیرممکن باشد.
- تجهیزات پزشکی ضروری، کتب و ابزار علمی و پژوهشی متناسب با نیاز محکوم علیه.
فرآیند رفع توقیف اموال پس از پرداخت کامل مهریه یا اثبات اعسار و تعیین تکلیف اقساط، به درخواست مرد و با دستور مرجع قضایی یا اجرایی ثبت انجام می شود.
حکم جلب و حبس (تا سقف ۱۱۰ سکه)
یکی از مهمترین تغییرات قانونی در خصوص مهریه، محدود شدن صدور حکم جلب و حبس برای عدم پرداخت آن است. بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای مهریه، صرفاً تا میزان ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن است. این بدان معناست که:
- اگر مهریه زن ۱۱۰ سکه یا کمتر از آن باشد و مرد با وجود توانایی مالی از پرداخت خودداری کند، یا پس از صدور حکم اعسار، اقساط تعیین شده را پرداخت نکند، حکم جلب و حبس او قابل صدور است.
- برای مازاد بر ۱۱۰ سکه، هیچ گونه ضمانت اجرای کیفری (حبس) وجود ندارد، حتی اگر مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد. البته مرد همچنان مکلف به پرداخت کل مهریه است، اما صرفاً از طریق توقیف اموال و نه حبس.
شرایط دقیق صدور حکم جلب: حکم جلب عموماً پس از صدور حکم قطعی مهریه و در صورتی صادر می شود که مرد توانایی مالی خود را اثبات نکرده و یا علی رغم تعیین اقساط، از پرداخت آن ها سر باز زده باشد. دادگاه ها در سال های اخیر رویکرد حبس زدایی را در پیش گرفته اند و تلاش می کنند تا حد امکان، در صورت اثبات اعسار واقعی مرد، از صدور حکم حبس خودداری کنند و به جای آن بر تقسیط و وصول از طریق اموال تأکید نمایند.
مدت زمان حبس تا زمان پرداخت مهریه یا اثبات اعسار مجدد و تعیین تکلیف اقساط ادامه می یابد. راه های آزادی از حبس نیز شامل پرداخت بدهی، اثبات اعسار مجدد و یا توافق با زوجه برای بخشش یا تقسیط مجدد مهریه است.
طبق ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه مهریه ممکن است به دلیل عدم پرداخت حبس شود؛ اما این بدان معنا نیست که مازاد بر این مقدار بر ذمه او نیست، بلکه صرفاً ضمانت اجرای کیفری ندارد.
راهکار قانونی اعسار از پرداخت مهریه برای زوج
اعسار، راهکاری قانونی است که به مردان فاقد توانایی مالی امکان می دهد تا از پرداخت یکجای مهریه معاف شده و آن را به صورت اقساطی بپردازند. این حق، با هدف جلوگیری از حبس و حمایت از زندگی عادی فرد ناتوان از پرداخت، در قانون پیش بینی شده است.
تعریف اعسار و شرایط درخواست آن
«اعسار» به معنای عدم توانایی مالی فرد برای پرداخت بدهی های خود است، به گونه ای که اموال او کفاف پرداخت یکجای دین را نمی دهد. در مورد مهریه، اگر مرد توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه تقدیم کند.
مسئولیت اثبات: بار اثبات اعسار بر عهده مرد است. او باید با ارائه مدارک و شواهد کافی، عدم تمکن مالی خود را به دادگاه ثابت کند. این مدارک شامل:
- لیست کامل اموال و دارایی ها: ارائه فهرستی دقیق از تمامی اموال منقول و غیرمنقول، حساب های بانکی، سهام، حقوق و مزایا و هرگونه درآمد.
- شهادت شهود: ارائه شهادت حداقل دو نفر شاهد معتبر که از وضعیت مالی مرد آگاه باشند و اعسار او را تأیید کنند. این شهود نباید با مرد نسبت فامیلی نزدیک داشته یا ذینفع در پرونده باشند.
- مدارک مربوط به بدهی ها و هزینه ها: ارائه مستندات مربوط به سایر بدهی ها، هزینه های زندگی، اجاره بها، و مخارج افراد تحت تکفل.
فرآیند رسیدگی به دادخواست اعسار
پس از تقدیم دادخواست اعسار، دادگاه مراحل زیر را طی می کند:
- مهلت قانونی درخواست: مرد معمولاً تا ۳۰ روز پس از ابلاغ اجراییه مهریه یا حکم قطعی محکومیت به پرداخت مهریه، فرصت دارد تا دادخواست اعسار خود را تقدیم کند. تأخیر در این مهلت می تواند منجر به صدور حکم جلب شود.
- رسیدگی به دادخواست: دادگاه به دادخواست اعسار رسیدگی می کند و با بررسی مدارک و شهادت شهود، تصمیم گیری می نماید. ممکن است تحقیقات محلی یا استعلاماتی نیز برای تأیید وضعیت مالی مرد انجام شود.
- تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه: در صورت اثبات اعسار، دادگاه یک پیش قسط اولیه (معمولاً یک یا چند سکه) و سپس اقساط ماهانه را برای پرداخت مهریه تعیین می کند. میزان این اقساط بر اساس عوامل مختلفی نظیر میزان درآمد مرد، تعداد فرزندان و افراد تحت تکفل، هزینه های ضروری زندگی، و وضعیت کلی مالی او مشخص می شود. هدف، تعیین اقساطی است که هم مرد قادر به پرداخت آن باشد و هم حق زن به مرور زمان ادا شود.
پیامدهای عدم پرداخت اقساط مهریه
رأی اعسار و تقسیط مهریه، مشروط به پرداخت منظم اقساط است. در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط در موعد مقرر، پیامدهای زیر متوجه مرد خواهد بود:
- امکان صدور مجدد حکم جلب و حبس: اگر مرد اقساط تعیین شده را پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً از دادگاه درخواست صدور حکم جلب و حبس او را (تا سقف ۱۱۰ سکه) نماید. در این حالت، مرد ممکن است بازداشت شود تا اقساط معوقه را بپردازد یا مجدداً اعسار خود را ثابت کند.
- نحوه اعتراض به حکم اعسار: هم زن و هم مرد می توانند به حکم صادر شده در خصوص اعسار اعتراض کنند. زن ممکن است مدعی شود که مرد توانایی مالی بیشتری دارد و اقساط باید افزایش یابد، در حالی که مرد ممکن است با تغییر وضعیت مالی خود، درخواست تعدیل اقساط (کاهش یا افزایش) را داشته باشد.
مسائل خاص و ابهامات رایج در پرداخت مهریه
در کنار احکام کلی مهریه، برخی مسائل خاص و ابهامات رایج وجود دارد که نیازمند تبیین دقیق تر هستند تا تصویر کاملی از این موضوع ارائه شود.
حکم مهریه بیش از ۱۱۰ سکه
همانطور که پیشتر اشاره شد، بر اساس قانون، ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای مهریه فقط تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی اعمال می شود. این بدان معناست که اگر مهریه زنی، برای مثال، ۲۰۰ سکه باشد، مرد در صورت عدم پرداخت، تنها برای ۱۱۰ سکه اول می تواند مورد حکم جلب و حبس قرار گیرد. اما این محدودیت به هیچ وجه به معنای عدم تکلیف مرد برای پرداخت مازاد بر ۱۱۰ سکه نیست.
در واقع، مرد مکلف به پرداخت تمامی ۲۰۰ سکه است؛ با این تفاوت که برای ۹۰ سکه باقی مانده، صرفاً از طریق توقیف اموال و دارایی های او می توان اقدام کرد و دادگاه نمی تواند برای آن حکم حبس صادر کند. بنابراین، اگر مرد اموالی داشته باشد که جزء مستثنیات دین نباشد، زوجه می تواند برای کل مهریه (حتی بیش از ۱۱۰ سکه) آن اموال را توقیف کند و از محل فروش آن ها مهریه خود را وصول نماید.
تأثیر درخواست طلاق بر مهریه (از سوی مرد یا زن)
نحوه پرداخت مهریه می تواند تحت تأثیر این موضوع قرار گیرد که درخواست طلاق از سوی مرد باشد یا زن:
- طلاق از سوی مرد: اگر مرد درخواست طلاق دهد، موظف به پرداخت کامل مهریه (چه عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه در صورت اثبات استطاعت) است. دادگاه در این شرایط، معمولاً سخت گیری کمتری در خصوص تقسیط مهریه اعمال می کند و مرد باید مهریه را به طور کامل یا با شرایط اقساطی مناسب تر برای زن بپردازد.
- طلاق از سوی زن: در صورتی که زن درخواست طلاق دهد، حق مطالبه مهریه او همچنان پابرجاست، اما ممکن است در برخی انواع طلاق، زن برای گرفتن طلاق، مجبور به بخشش قسمتی از مهریه یا تمام آن شود. به عنوان مثال، در طلاق «خلع» و «مبارات»، زن در ازای دریافت طلاق، تمام یا قسمتی از مهریه خود را می بخشد.
نحوه محاسبه و تعدیل مهریه وجه رایج
اگر مهریه به جای سکه، به صورت وجه رایج (پول نقد) تعیین شده باشد، بر اساس تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، نحوه محاسبه و پرداخت آن متفاوت خواهد بود. در این حالت، مبلغ مهریه متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه (نرخ تورم) از زمان تعیین مهریه در عقد تا زمان مطالبه و پرداخت، محاسبه و تعدیل می شود.
مسئولیت تعیین این شاخص قیمت بر عهده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. بنابراین، مهریه وجه رایج بر اساس فرمول خاصی محاسبه می شود تا ارزش واقعی آن در طول زمان حفظ شود و زن متضرر نشود. این فرمول معمولاً بر اساس شاخص تورم سالانه که توسط بانک مرکزی اعلام می شود، عمل می کند.
نقش وکیل متخصص در پرونده های مهریه
پرونده های مهریه اغلب دارای پیچیدگی های حقوقی و رویه های قضایی خاص خود هستند که نیازمند تخصص و تجربه کافی است. در این راستا، نقش وکیل متخصص در هر دو سوی پرونده (زوج و زوجه) بسیار حیاتی است:
- برای زوجه: وکیل می تواند در شناسایی و توقیف بهینه اموال مرد، طرح صحیح دادخواست مطالبه مهریه، پیگیری مراحل اجرای ثبت و دادگاه، و دفاع از حقوق زن در برابر ادعای اعسار مرد، کمک شایانی کند.
- برای زوج: وکیل می تواند در تهیه و تقدیم صحیح دادخواست اعسار، جمع آوری مدارک لازم برای اثبات عدم توانایی مالی، دفاع در جلسات دادگاه، و مذاکره با طرف مقابل برای توافق بر سر تقسیط یا بخشش مهریه، به مرد یاری رساند.
مشاوره و وکالت متخصص، علاوه بر افزایش شانس موفقیت در پرونده، می تواند به کاهش استرس، زمان و هزینه های احتمالی برای هر دو طرف کمک کند و فرآیند حقوقی را به شکلی کارآمدتر پیش ببرد.
سوالات متداول
آیا برای مهریه، مرد حتماً به زندان می رود؟
خیر، الزامی برای حبس مرد بابت مهریه وجود ندارد. بر اساس قانون، حکم جلب و حبس فقط برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی صادر می شود و آن هم در صورتی که مرد توانایی مالی داشته باشد و از پرداخت خودداری کند، یا پس از تعیین اقساط اعسار، از پرداخت آن ها سرباز زند. در حال حاضر، رویه دادگاه ها بر حبس زدایی و اعطای فرصت برای تقسیط مهریه است.
اگر مرد هیچ مالی نداشته باشد، زن چگونه مهریه خود را دریافت می کند؟
در صورتی که مرد هیچ مالی غیر از مستثنیات دین نداشته باشد و اعسار او در دادگاه ثابت شود، دادگاه با توجه به درآمد و توانایی حداقلی او، مهریه را به صورت اقساط بسیار کم (مثلاً ماهی یک ربع سکه یا حتی کمتر) تعیین می کند. در این شرایط، زن باید صبر کند تا مرد به تدریج اقساط را پرداخت کند یا در آینده توانایی مالی او تغییر کند. در غیر این صورت، وصول مهریه دشوار خواهد بود.
آیا زن می تواند مهریه خود را ببخشد؟ شرایط و عواقب آن چیست؟
بله، زن می تواند مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند به صورت هبه (بخشش با امکان رجوع) یا ابراء (بخشش بدون امکان رجوع) باشد. در صورت ابراء، زن برای همیشه از حق مطالبه مهریه صرف نظر می کند و دیگر نمی تواند آن را پس بگیرد. بخشش مهریه معمولاً با توافق طرفین و در ازای دریافت مزایای دیگر (مانند حق طلاق یا گرفتن طلاق) صورت می گیرد و باید در مراجع رسمی ثبت شود تا اعتبار قانونی داشته باشد.
آیا خیانت زن بر مهریه او تأثیری دارد؟
خیر، بر اساس قوانین جاری ایران، خیانت زن به هیچ وجه باعث سقوط حق مهریه او نمی شود. مهریه به محض عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و مستقل از رفتار و اعمال بعدی زن است. حتی اگر خیانت زن در دادگاه ثابت شود، این موضوع تأثیری بر حق او برای دریافت مهریه نخواهد داشت و مرد همچنان مکلف به پرداخت مهریه است. البته، در برخی انواع طلاق مانند طلاق خلع، ممکن است زن برای دریافت طلاق، قسمتی از مهریه خود را ببخشد.
تفاوت های کلیدی مهریه، نفقه و اجرت المثل چیست؟
مهریه: تعهد مالی است که مرد به محض عقد نکاح برعهده می گیرد و زن مالک آن می شود و می تواند در هر زمان مطالبه کند.
نفقه: هزینه های جاری زندگی زن (خوراک، پوشاک، مسکن، درمان و…) است که مرد در طول زندگی مشترک مکلف به پرداخت آن است. نفقه با طلاق از بین می رود و در صورت عدم تمکین زن، مرد می تواند از پرداخت آن خودداری کند.
اجرت المثل ایام زوجیت: پاداشی است برای کارهایی که زن در طول زندگی مشترک انجام داده و شرعاً بر عهده او نبوده است، مانند خانه داری، آشپزی و تربیت فرزندان، مشروط بر اینکه به قصد تبرع (رایگان) انجام نشده باشد و مرد قصد پرداخت اجرت آن را نداشته باشد. این حق معمولاً در زمان طلاق قابل مطالبه است.
آیا برای مطالبه مهریه حتماً باید طلاق گرفت؟
خیر، برای مطالبه مهریه نیازی به طلاق نیست. زن مالک مهریه است و می تواند در هر زمانی، چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن، مهریه عندالمطالبه خود را مطالبه کند. حتی در صورت ادامه زندگی زناشویی، مرد مکلف به پرداخت مهریه است.
آخرین تغییرات قانونی در مورد مهریه چه بوده است و آیا قانون جدیدی در مجلس در دست بررسی است؟
آخرین تغییرات مهم قانونی در مورد مهریه عمدتاً مربوط به محدودیت ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای حبس و همچنین رویکرد قضایی برای حبس زدایی است که بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ و رویه های بعدی قضایی شکل گرفته است. در مورد طرح های جدید در مجلس، همواره پیشنهاداتی برای اصلاح قوانین خانواده و مهریه مطرح می شود، از جمله تغییر مهریه از عندالمطالبه به عندالاستطاعه یا محدودیت های بیشتر بر سقف مهریه. با این حال، تا زمان تصویب و ابلاغ رسمی، قوانین جاری همان موارد ذکر شده در بالا هستند.
نتیجه گیری
حکم پرداخت مهریه زن توسط مرد، یکی از ارکان اصلی نظام حقوقی خانواده در ایران است که به محض وقوع عقد نکاح، بر ذمه زوج قرار می گیرد. این تکلیف شرعی و قانونی، فارغ از ادامه یا عدم ادامه زندگی مشترک، پابرجاست و زن حق دارد در هر زمان آن را مطالبه کند. پیچیدگی های مرتبط با این حق، به ویژه در خصوص تفاوت های مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، مراحل قانونی مطالبه از طریق ثبت و دادگاه، پیامدهای عدم پرداخت نظیر توقیف اموال و مستثنیات دین، و راهکار قانونی اعسار، نیازمند درک دقیق و آگاهانه است.
با توجه به رویه های قضایی اخیر و تأکید بر حبس زدایی، قانون ۱۱۰ سکه نقش مهمی در محدود کردن ضمانت اجرای کیفری مهریه ایفا می کند، هرچند مرد همچنان مکلف به پرداخت کل مهریه است. مسائل خاصی مانند مهریه بیش از ۱۱۰ سکه، تأثیر درخواست طلاق، و تعدیل مهریه وجه رایج نیز ابهامات رایجی هستند که پاسخ های حقوقی مشخص خود را دارند. مشاوره با وکیل متخصص، برای هر دو طرف پرونده، می تواند مسیر حقوقی را هموارتر کرده و به اتخاذ تصمیمات صحیح کمک کند. آگاهی از این قوانین، سنگ بنای تعامل سازنده و عادلانه زوجین در موضوع مهریه و حفظ حقوق طرفین است.