مهریه تا چند سکه زندان دارد

بر اساس قوانین جاری ایران، مرد صرفاً برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) و در صورت عدم اثبات اعسار یا عدم پرداخت اقساط تعیین شده توسط دادگاه، ممکن است مشمول حکم جلب و حبس شود. برای مهریه های مازاد بر این سقف، امکان صدور حکم حبس وجود ندارد.

مهریه به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد دائم، همواره مورد توجه سیستم حقوقی و جامعه بوده است. پیچیدگی ها و تحولات قانونی در زمینه مطالبه و پرداخت مهریه، به ویژه در مورد ضمانت اجرای حبس برای زوج، موجب طرح سوالات فراوانی در اذهان عمومی شده است. آشنایی با جزئیات این قوانین برای هر دو طرف رابطه زناشویی، یعنی هم مردان بدهکار یا در آستانه ازدواج و هم زنانی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند، امری حیاتی محسوب می شود.

۱. آیا عدم پرداخت مهریه منجر به زندان می شود؟ (مفهوم کلی و ماهیت دین مهریه)

مهریه یک دین مالی است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح دائم، زن مالک آن می شود و هر زمان که اراده کند، می تواند آن را از مرد مطالبه نماید. این تعهد مالی، فارغ از تعداد سکه یا نوع مهریه، بر عهده زوج قرار دارد. قانون اساسی و سایر قوانین مدنی، حمایت از این حق را تضمین کرده اند.

ضمانت اجرای پرداخت مهریه در اصل بر توقیف اموال و دارایی های مرد استوار است. یعنی زن می تواند برای وصول مهریه خود، اموال و دارایی های مرد را (به استثنای مستثنیات دین) از طریق مراجع قضایی یا اداره ثبت اسناد و املاک توقیف نماید. با این حال، در شرایطی خاص و به عنوان آخرین راهکار، عدم پرداخت مهریه یا عدم پایبندی به تعهدات قانونی مربوط به آن، می تواند منجر به اعمال مجازات حبس برای مرد شود.

این مجازات حبس، نه به دلیل ماهیت دین مهریه، بلکه به واسطه عدم تمکین به حکم دادگاه و عدم اثبات اعسار از پرداخت آن اعمال می گردد. نقش اعسار (اثبات عدم توانایی مالی) و تقسیط مهریه در این روند بسیار پررنگ است. چنانچه مردی نتواند توانایی خود را برای پرداخت یکجای مهریه ثابت کند و دادگاه حکم به تقسیط دهد، عدم پرداخت منظم اقساط نیز می تواند مجدداً منجر به صدور حکم جلب و حبس گردد. بنابراین، زندان برای مهریه بیشتر به عنوان یک ابزار ضمانت اجرایی برای وادار کردن مدیون به انجام تعهدات قانونی خود عمل می کند، نه مجازات مستقیم برای بدهی.

۲. مهریه تا چند سکه زندان دارد؟ قانون ۱۱۰ سکه چیست؟

پاسخ مستقیم و صریح به این پرسش کلیدی، در ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ نهفته است. طبق این ماده، امکان اعمال مجازات حبس (زندان) و صدور حکم جلب برای مرد بدهکار مهریه، صرفاً تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) وجود دارد.

مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه

اگر مهریه زن تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی باشد و مرد پس از مطالبه مهریه از سوی زوجه و صدور اجراییه، تمکن مالی خود را برای پرداخت یکجا یا اقساط تعیین شده از سوی دادگاه اثبات نکند یا از پرداخت اقساط خودداری نماید، زن می تواند از دادگاه درخواست صدور حکم جلب و نهایتاً حبس او را (تا سقف این ۱۱۰ سکه) داشته باشد. در این شرایط، مرد ملزم به پرداخت مهریه یا اثبات عدم توانایی مالی خود برای رهایی از حبس است.

مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه

برای آن قسمت از مهریه که از ۱۱۰ سکه بهار آزادی فراتر می رود، دیگر امکان صدور حکم جلب و مجازات حبس وجود ندارد. به عبارت دیگر، ضمانت اجرای کیفری (زندان) برای مهریه هایی که بالای ۱۱۰ سکه تعیین شده اند، اعمال نمی شود. مطالبه این بخش از مهریه صرفاً جنبه حقوقی داشته و از طریق توقیف اموال، دارایی ها و حقوق مرد (در صورت شناسایی) امکان پذیر است. در این حالت، زن می تواند فهرست اموال و دارایی های مرد را به دادگاه یا اجرای ثبت ارائه کرده و تقاضای توقیف آن ها را داشته باشد تا از محل فروش یا واگذاری این اموال، طلب خود را وصول نماید.

نکته بسیار حیاتی این است که قانون ۱۱۰ سکه به معنای ساقط شدن دین مهریه مازاد بر این مقدار نیست، بلکه صرفاً ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای آن بخش از مهریه از بین می رود. مرد همچنان مدیون باقی مانده مهریه است و زن می تواند از طریق توقیف اموال، آن را مطالبه کند.

در واقع، هدف از وضع این قانون، حبس زدایی و کاهش تعداد زندانیان مهریه بوده است، نه سلب حقوق مالی زنان. این قانون تلاش می کند تا تعادل میان حقوق زن و جلوگیری از حبس های طولانی مدت و بعضاً بی نتیجه مردان را برقرار سازد. بنابراین، آگاهی از این تفاوت ها برای هر دو طرف، در مراحل قبل از ازدواج و در زمان بروز اختلاف، ضروری است تا تصمیمات آگاهانه تری اتخاذ شود.

۳. تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در بحث قابلیت حبس

نحوه تعیین مهریه، چه به صورت عندالمطالبه و چه عندالاستطاعه، تأثیر مستقیمی بر فرآیند مطالبه آن و امکان اعمال مجازات حبس برای مرد دارد. درک این تفاوت ها برای جلوگیری از مشکلات حقوقی آتی ضروری است.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به معنای آن است که زن می تواند هر زمان که بخواهد، تمام یا قسمتی از مهریه خود را از مرد مطالبه کند. در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد نیست. به محض مطالبه زن، مرد موظف به پرداخت آن است. اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، باید با ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، عدم تمکن مالی خود را اثبات کند تا دادگاه مهریه را به صورت اقساطی برای او تعیین نماید.

در صورتی که مرد دادخواست اعسار ندهد یا اعسار او در دادگاه پذیرفته نشود و از پرداخت مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه) امتناع کند، زن می تواند درخواست حکم جلب و حبس او را داشته باشد. همچنین، اگر مهریه تقسیط شود و مرد بدون دلیل موجه، اقساط تعیین شده را پرداخت نکند، باز هم امکان صدور حکم جلب و حبس (مجدداً تا سقف ۱۱۰ سکه) وجود دارد. بنابراین، مهریه عندالمطالبه، پتانسیل بیشتری برای منجر شدن به حبس مرد دارد.

مهریه عندالاستطاعه

در مقابل، مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که پرداخت آن مشروط به اثبات توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها در صورتی می تواند مهریه خود را مطالبه کند و موفق به وصول آن شود که ثابت کند مرد تمکن مالی لازم برای پرداخت آن را دارد. اگر مرد تمکن مالی نداشته باشد، تکلیفی به پرداخت ندارد و طبعاً امکان صدور حکم جلب و حبس برای او نیز وجود نخواهد داشت.

این نوع مهریه اصولاً منجر به حبس نمی گردد، زیرا بار اثبات توانایی مالی بر دوش زن است و در صورت عدم اثبات، مرد از پرداخت معاف می شود. در عمل، بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه مهریه (در مهریه های عندالمطالبه) نیز پس از وصول ۱۱۰ سکه اول، از منظر قابلیت حبس عملاً به مهریه عندالاستطاعه تبدیل می شود. یعنی برای آن بخش مازاد، تنها در صورت شناسایی اموال مرد و اثبات استطاعت مالی او، امکان وصول وجود دارد و دیگر تهدید به حبس مطرح نیست.

۴. مراحل قانونی مطالبه مهریه که منجر به زندان می شود

فرآیند مطالبه مهریه و رسیدن به مرحله ای که ممکن است منجر به زندان مرد شود، یک مسیر قانونی چند مرحله ای است. آگاهی از این مراحل برای هر دو طرف پرونده ضروری است:

گام اول: مطالبه مهریه

مراحل اولیه مطالبه مهریه از دو طریق عمده قابل پیگیری است:

• از طریق دفترخانه ثبت ازدواج: در صورتی که عقدنامه رسمی باشد، زن می تواند به دفترخانه محل ثبت ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مهریه خود را بنماید. سپس ابلاغیه ای برای مرد ارسال می شود که به او ۱۰ روز فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند.
• از طریق دادگاه خانواده: در صورت عدم رسمی بودن عقدنامه یا عدم موفقیت در وصول مهریه از طریق اجرای ثبت، زن می تواند با ارائه دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه خانواده، دعوای حقوقی را آغاز کند.

گام دوم: شناسایی و توقیف اموال

پس از صدور اجراییه (چه از طریق ثبت و چه از طریق دادگاه)، زن می تواند اموال و دارایی های مرد را برای توقیف معرفی کند. این اموال می تواند شامل حساب های بانکی، حقوق و دستمزد، ملک، خودرو، سهام و… باشد. البته باید توجه داشت که «مستثنیات دین» از این قاعده مستثنی هستند. مستثنیات دین اموالی هستند که برای ادامه زندگی آبرومندانه مدیون ضروری محسوب می شوند و شامل موارد زیر است:

• مسکن مورد نیاز و در شأن مدیون و افراد تحت تکفل او.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی.
• ابزار و وسایل کار.
• تلفن و امکانات اولیه زندگی.
• وجه نقد مورد نیاز زندگی روزمره.

گام سوم: دادخواست اعسار (از سوی مرد)

اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در این مرحله، مرد باید عدم تمکن مالی خود را برای پرداخت یکجای مهریه اثبات کند. دادگاه با بررسی وضعیت مالی او و استماع شهادت شهود، در مورد پذیرش اعسار و نحوه تقسیط مهریه تصمیم گیری می کند. صدور حکم تقسیط، به مرد این امکان را می دهد که مهریه را در اقساط بلندمدت پرداخت کند.

گام چهارم: صدور حکم جلب و حبس (در صورت عدم پرداخت اقساط)

اگر مرد پس از صدور حکم تقسیط مهریه، اقساط تعیین شده (تا سقف ۱۱۰ سکه) را بدون عذر موجه پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً از دادگاه درخواست حکم جلب و نهایتاً حبس او را بنماید. این مرحله، آخرین ضمانت اجرایی برای وادار کردن مرد به پرداخت مهریه است. دادگاه در این شرایط، معمولاً پس از احراز عدم پرداخت اقساط و عدم وجود عذر قانونی، حکم جلب و بازداشت مرد را صادر می کند. مدت حبس تا زمان پرداخت بدهی، توافق با زوجه یا اثبات اعسار مجدد و تعدیل اقساط ادامه خواهد داشت. البته لازم به ذکر است که برخی رویه های قضایی اخیر، با تاکید بر جنبه حقوقی مهریه و حبس زدایی، صدور حکم جلب و حبس را حتی در صورت عدم پرداخت اقساط نیز مشروط به عدم شناسایی هرگونه اموال از مرد می دانند و این امر نیازمند تفسیر و بررسی دقیق تر در هر پرونده است.

۵. مدت زمان زندان برای مهریه چقدر است؟

یکی از سؤالات رایج در خصوص زندان برای مهریه، مربوط به مدت زمان حبس است. در قوانین مربوط به مهریه، برخلاف بسیاری از جرائم کیفری که مجازات حبس با مدت زمان مشخصی برای آن ها تعیین شده است، هیچ مدت زمان ثابت و مشخصی برای حبس بدهکار مهریه در نظر گرفته نشده است.

حبس مرد بدهکار مهریه، نوعی حبس اجرایی است و هدف آن وادار کردن مدیون به ایفای تعهد مالی خود است، نه مجازات کیفری به معنای مرسوم. به همین دلیل، مدت زمان حبس کاملاً وابسته به شرایط پرونده و اقدامات مرد بدهکار خواهد بود. در صورتی که زوج به پرداخت مهریه محکوم شود و نتواند اعسار خود را ثابت نماید یا مهریه به صورت تقسیط تعیین نشود و یا حتی پس از تقسیط، اقساط را پرداخت نکند (تا سقف ۱۱۰ سکه)، امکان بازداشت او وجود دارد.

ماندن در زندان تا زمان وقوع یکی از شرایط زیر ادامه خواهد داشت:

• پرداخت بدهی: هر زمان که مرد بدهی مهریه خود را (یا اقساط عقب افتاده را) پرداخت کند، از زندان آزاد خواهد شد.
• توافق با زوجه: اگر مرد بتواند با زوجه به توافق برسد و زوجه رضایت خود را مبنی بر آزادی او اعلام کند، مرد از زندان آزاد می شود. این توافق می تواند شامل بخشش قسمتی از مهریه یا تغییر در نحوه پرداخت باشد.
• اثبات اعسار مجدد و تعدیل اقساط: در صورتی که مرد در زمان حبس بتواند مجدداً دادخواست اعسار داده و تغییر در وضعیت مالی خود را (مثلاً عدم توانایی پرداخت اقساط قبلی) به اثبات برساند، دادگاه ممکن است حکم به تعدیل اقساط بدهد و در نتیجه، مرد از زندان آزاد شود.
• معرفی اموال: اگر مرد در زندان بتواند اموالی را معرفی کند که قابل توقیف و فروش برای پرداخت مهریه باشد، پس از توقیف اموال و آغاز فرآیند فروش، از زندان آزاد می شود.

بنابراین، مدت حبس برای مهریه محدود به زمان خاصی نیست و به طور کامل به نحوه تعامل مرد با پرونده و تلاش او برای ایفای تعهد مالی بستگی دارد. این نوع حبس، تا زمانی که هدف خود را که همان وصول دین است، محقق نکند، می تواند ادامه داشته باشد.

۶. راهکارهای حقوقی برای مردان جهت جلوگیری از زندان مهریه

برای مردانی که نگران تبعات مالی و حقوقی مهریه و به ویژه خطر زندان هستند، آگاهی از راهکارهای قانونی موجود، امری حیاتی است. اقدام به موقع و صحیح می تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند.

اقدام پیشگیرانه: ارائه دادخواست اعسار به موقع

مهمترین راهکار برای جلوگیری از زندان مهریه، ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه به محض مطالبه آن از سوی زن است. مرد نباید منتظر صدور حکم جلب بماند. با تقدیم دادخواست اعسار، مرد این فرصت را پیدا می کند که عدم توانایی مالی خود را برای پرداخت یکجای مهریه به دادگاه اثبات کند. در صورت پذیرش اعسار، دادگاه مهریه را به صورت اقساطی تعیین خواهد کرد و از حبس مرد جلوگیری می شود.

پایبندی به اقساط تعیین شده

چنانچه دادگاه حکم به تقسیط مهریه صادر کند، مرد موظف است اقساط را به صورت منظم و در مواعد تعیین شده پرداخت نماید. عدم پرداخت حتی یک قسط می تواند به زن این حق را بدهد که مجدداً درخواست حکم جلب و حبس را برای مرد مطرح کند. بنابراین، پایبندی دقیق به جدول زمانی پرداخت اقساط، کلید رهایی از خطر زندان است.

درخواست تعدیل اقساط

در صورتی که پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی مرد تغییر کند و توانایی پرداخت اقساط را به دلیل حوادث غیرمترقبه یا کاهش درآمد از دست بدهد، او می تواند دادخواست تعدیل اقساط مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی مجدد شرایط مالی، ممکن است میزان اقساط را کاهش داده یا زمان بندی آن ها را تغییر دهد. این اقدام نیز می تواند از بازگشت مرد به زندان جلوگیری کند.

صلح و سازش با زوجه

تلاش برای توافق و مصالحه با زوجه، همواره یکی از بهترین و انسانی ترین راهکارها است. مذاکره برای کاهش میزان مهریه، تقسیط آن به نحوی که برای هر دو طرف قابل قبول باشد، یا حتی بخشش قسمتی از آن در ازای آزادی یا عدم پیگیری حقوقی، می تواند به حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات کمک کند. این توافقات می تواند به صورت رسمی در دادگاه ثبت شده و اعتبار قانونی یابد.

مشاوره با وکیل متخصص

پیچیدگی های قوانین مهریه و رویه های قضایی مرتبط با آن، ضرورت مشورت با یک وکیل متخصص خانواده را بیش از پیش آشکار می سازد. وکیل با اشراف کامل بر قوانین و تجربیات عملی، می تواند بهترین راهکارها را متناسب با شرایط خاص هر پرونده ارائه دهد، مرد را در تمامی مراحل حقوقی راهنمایی کرده و از حقوق او دفاع نماید. مشاوره حقوقی به موقع می تواند از اقدامات اشتباه و عواقب ناخواسته جلوگیری کند.

در نهایت، هدف اصلی قانون، وصول حق زن است و زندان آخرین گزینه و ضمانت اجرایی برای مردی است که از انجام تعهدات خود امتناع ورزیده و راهکاری برای پرداخت ارائه نمی دهد. بنابراین، اقدام مسئولانه و آگاهانه از سوی مردان، می تواند از ورود به چرخه حبس جلوگیری کند.

۷. حقوق زن در مطالبه مهریه و مستثنیات دین

زن به محض جاری شدن صیغه عقد، مالک مهریه می شود و حق دارد هر زمان که بخواهد آن را از همسر خود مطالبه کند. این حق، از بنیادی ترین حقوق مالی زن در قانون مدنی ایران است و با فوت زوج نیز ساقط نمی شود و از اموال باقی مانده از وی قابل وصول است. نحوه مطالبه مهریه می تواند از طریق اجرای ثبت (در صورت رسمی بودن عقدنامه) یا از طریق دادگاه خانواده باشد.

روش های مطالبه مهریه

1. اجرای ثبت: در صورتی که عقدنامه به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شده باشد، زن می تواند با مراجعه به همان دفترخانه، تقاضای صدور اجراییه برای مطالبه مهریه کند. اداره ثبت پس از صدور اجراییه، ابلاغیه ای برای مرد ارسال می کند و ۱۰ روز به او فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، زن می تواند اموال مرد را معرفی و درخواست توقیف کند.
2. دادگاه خانواده: اگر عقدنامه رسمی نباشد یا زن به هر دلیلی ترجیح دهد از طریق دادگاه اقدام کند، باید دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی و تشکیل جلسات، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. پس از صدور حکم قطعی و اجراییه دادگاه، فرآیند شناسایی و توقیف اموال آغاز می شود.

مستثنیات دین

در فرآیند توقیف اموال برای وصول مهریه، قانونی به نام «مستثنیات دین» وجود دارد. این قانون برای حمایت از حیثیت و زندگی آبرومندانه مدیون (در اینجا مرد بدهکار مهریه) و افراد تحت تکفل او وضع شده است. بر اساس ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اموال و دارایی هایی که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند، حتی در صورت محکومیت قطعی مرد به پرداخت مهریه، قابل توقیف نیستند. این موارد شامل:

• منزل مسکونی: مسکن مورد نیاز مدیون و افراد تحت تکفل وی که در شأن آن ها باشد.
• اثاثیه ضروری زندگی: اثاثیه و لوازم ضروری زندگی که برای ادامه حیات معمولی مدیون و خانواده اش لازم است.
• ابزار و وسایل کار: ابزار و وسایل کار دستی یا علمی و شخصی مدیون که برای امرار معاش ضروری است.
• مبالغ ودیعه و رهن: مبلغ ودیعه ای که مدیون نزد موجر گذاشته، در صورتی که محل سکونت او باشد و جزء مستثنیات دین باشد.
• تلفن و امکانات اولیه: ابزار ارتباطی مانند تلفن و وسیله نقلیه در حد ضرورت.
• حقوق و مزایا: یک سوم حقوق و مزایای دریافتی کارمندان دولت و بخش خصوصی و بازنشستگان، و ربع حقوق و مزایای نظامیان، قابل توقیف نیست.
• کمک هزینه های درمانی و ضروری: مبالغی که برای جبران خسارت های بدنی و درمانی و یا معاضدت های ضروری و درمانی به اشخاص تحت تکفل پرداخت می شود.

این مستثنیات، تضمین کننده حداقل های زندگی برای مرد بدهکار هستند تا با توقیف کامل اموال، او و خانواده اش به طور کامل از هستی ساقط نشوند. زن با آگاهی از این موارد می تواند انتظارات واقعی تری از فرآیند مطالبه مهریه داشته باشد و مرد نیز از حقوق خود در این زمینه مطلع خواهد بود.

۸. قانون جدید مهریه در سال ۱۴۰۴ و تحولات رویه ای

قوانین مربوط به مهریه در ایران، هرچند دارای چارچوب های اصلی ثابت هستند، اما با گذر زمان و تغییر نیازهای جامعه و نیز بر اساس رویه های قضایی جدید و تفاسیر متفاوت از قوانین، دستخوش تحولاتی می شوند. یکی از مهمترین تحولات، همان قانون ۱۱۰ سکه است که پیشتر به آن اشاره شد و همچنان به عنوان مرز میان قابلیت حبس و عدم حبس برای مهریه باقی مانده است.

در سال های اخیر، رویکرد قوه قضائیه به سمت «حبس زدایی» سوق پیدا کرده است. این رویکرد به معنای آن نیست که حبس برای مهریه به طور کامل حذف شده، بلکه هدف آن کاهش موارد اعمال مجازات حبس و یافتن راهکارهای جایگزین برای وصول مهریه است. بر این اساس، در رویه های قضایی سال ۱۴۰۴ نیز، شاهد تأکید بیشتر بر شناسایی اموال و دارایی های مرد پیش از صدور حکم جلب هستیم.

در گذشته، ممکن بود به محض عدم پرداخت اقساط مهریه، حکم جلب صادر شود. اما در رویه جدید، دادگاه ها و اجرای احکام تلاش می کنند تا حتی الامکان از طریق توقیف اموال، وصول مهریه را محقق سازند و حبس را به عنوان آخرین و نهایی ترین راهکار در نظر بگیرند. این بدان معناست که حتی در مورد ۱۱۰ سکه نیز، اگر مرد هیچ اموالی برای توقیف نداشته باشد و اعسار او نیز مورد پذیرش قرار گرفته باشد، دادگاه ها در صدور حکم جلب و حبس احتیاط بیشتری به خرج می دهند و تلاش می کنند تا با تقسیط منصفانه و پیگیری اموال نامحسوس، عدالت را برقرار سازند.

همچنین، تغییرات در شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود، در محاسبه مهریه وجه رایج تأثیرگذار است. این موضوع به حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان کمک می کند و برای مهریه هایی که به صورت وجه نقد تعیین شده اند، اهمیت دارد.

در برخی موارد، بحث هایی در خصوص اصلاحات بیشتر در قانون مهریه، از جمله تعیین سقف های جدید یا تغییر در ماهیت عندالمطالبه و عندالاستطاعه مطرح می شود که البته تا زمان تصویب نهایی در مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان، فاقد وجاهت قانونی است. بنابراین، آنچه در حال حاضر لازم الاجراست، همان ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و رویه های قضایی حاکم بر آن است.

آگاهی از این تحولات برای وکلا، قضات و البته عموم مردم، به منظور اتخاذ تصمیمات درست و دفاع مؤثر از حقوق خود در دعاوی مهریه، ضروری است. پیچیدگی و پویایی قوانین خانواده ایجاب می کند که افراد همواره از آخرین تغییرات و تفاسیر قانونی مطلع باشند.

برخی رویه های قضایی اخیر، با هدف حبس زدایی و رعایت اصل کرامت انسانی، حتی در صورت عدم پرداخت اقساط مهریه (تا سقف ۱۱۰ سکه)، صدور حکم جلب و حبس را منوط به عدم شناسایی هیچگونه اموال از مرد می دانند. این موضوع نشان دهنده اولویت بندی بر وصول دین از طریق اموال، پیش از توسل به حبس است.

۹. بررسی مفهوم اعسار و مستثنیات دین در رویه های قضایی

اعسار، به معنای ناتوانی مدیون در پرداخت دیون خود است و نقش کلیدی در پرونده های مهریه ایفا می کند. مردی که مهریه به گردن دارد و قادر به پرداخت آن به صورت یکجا نیست، می تواند با ارائه دادخواست اعسار، از دادگاه تقاضای تقسیط مهریه را بنماید. دادگاه پس از بررسی مدارک، شهادت شهود و تحقیقات لازم، در صورت اثبات اعسار، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر می کند.

شرایط اثبات اعسار

برای اثبات اعسار، مرد باید:

• فهرستی از تمام اموال منقول و غیرمنقول خود را به همراه ادله ای که نشان دهنده عدم تکافوی این اموال برای پرداخت مهریه است، ارائه دهد.
• فهرست دیون و مطالبات خود را اعلام کند.
• نام حداقل دو شاهد مطلع و قابل وثوق را که از وضعیت مالی او آگاهی دارند، به دادگاه معرفی کند. این شهود باید در دادگاه حضور یابند و شهادت دهند که مرد به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین و نیز عدم دسترسی به مالی که بتواند با آن بدهی خود را بپردازد، قادر به تأدیه یکجای مهریه نیست.

پذیرش اعسار، از صدور حکم جلب و حبس مرد جلوگیری می کند و به او فرصت می دهد تا بدهی خود را در طول زمان و متناسب با توان مالی اش پرداخت نماید. در صورتی که مرد پس از اعسار، توانایی مالی بیشتری کسب کند، زن می تواند درخواست افزایش اقساط را داشته باشد و برعکس، اگر مرد دچار مشکلات مالی جدی شود، می تواند دادخواست تعدیل اقساط را ارائه کند.

جایگاه مستثنیات دین در رویه های جدید

مستثنیات دین، اموالی هستند که برای تأمین حداقل معیشت مدیون و خانواده اش ضروری تلقی می شوند و طبق قانون، قابل توقیف برای پرداخت بدهی نیستند. در رویه های قضایی جدید، توجه به مستثنیات دین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این امر نه تنها شامل منزل مسکونی در شأن و لوازم ضروری زندگی می شود، بلکه گاهی اوقات شامل برخی از ابزار کار و حتی بخشی از حقوق و دستمزد نیز می گردد.

شناسایی دقیق مستثنیات دین، از اهمیت بالایی برای وکیل و قاضی برخوردار است تا از توقیف بی مورد اموالی که برای زندگی ضروری هستند، جلوگیری شود. هدف از این مقررات، ایجاد تعادل میان حق زن برای وصول مهریه و حق مرد برای ادامه زندگی آبرومندانه و بدون فشار مضاعف است. در عمل، اجرای احکام دادگستری و سازمان ثبت اسناد و املاک، موظف به رعایت دقیق این مقررات هستند و نمی توانند اموالی که جزء مستثنیات دین محسوب می شوند را توقیف کنند.

بنابراین، مرد بدهکار مهریه باید ضمن آگاهی از حقوق خود در خصوص مستثنیات دین، لیست دقیق اموال خود را ارائه داده و از دادگاه بخواهد که این موارد را در نظر بگیرد. این رویه ها، تلاش دارند تا ضمن حمایت از حقوق مالی زن، از بروز مشکلات شدید معیشتی برای مرد و خانواده اش نیز پیشگیری کنند و به نوعی به حبس زدایی غیرمستقیم کمک نمایند.

۱۰. نقش حقوق زن در مطالبه مهریه

مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل، به زن تعلق می گیرد و او می تواند در هر زمانی که بخواهد، بدون نیاز به رضایت مرد، آن را مطالبه کند. این حق، نه تنها پس از طلاق، بلکه در طول زندگی مشترک نیز قابل مطالبه است. زن می تواند از طریق مراحل قانونی، از جمله مراجعه به اجرای ثبت یا دادگاه خانواده، برای وصول مهریه خود اقدام نماید.

محدودیت های حقوقی و شرایط خاص

با این حال، برخی شرایط خاص حقوقی می توانند بر نحوه یا میزان وصول مهریه تأثیر بگذارند، هرچند که اصل حق را ساقط نمی کنند:

• نشوز و عدم تمکین: در صورتی که زن بدون عذر موجه از انجام وظایف زناشویی خود (تمکین خاص و عام) امتناع ورزد و از سوی دادگاه ناشزه تشخیص داده شود، حق نفقه او ساقط می گردد؛ اما حق مطالبه مهریه به قوت خود باقی است. تنها در صورتی که این عدم تمکین به توافق بر عدم دریافت مهریه منجر شود، زن می تواند از حق خود چشم پوشی کند.
• بذل و رجوع در طلاق خلع و مبارات: در طلاق خلع و مبارات، زن برای رهایی از زندگی مشترک، مقداری از مهریه یا تمام آن را به مرد می بخشد (بذل مهریه). در صورتی که طلاق از نوع بائن غیرمدخوله باشد، نصف مهریه تعلق می گیرد. اگر طلاق خلع یا مبارات در زمان عده، از سوی زن رجوع شود، حق مهریه به میزان قبل از بذل بازمی گردد.
• فوت یکی از زوجین: در صورت فوت زوج، مهریه از ترکه او قابل مطالبه است و زن در زمره طلبکاران قرار می گیرد. در صورت فوت زوجه نیز، ورثه او می توانند مهریه را از زوج مطالبه کنند.

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده و حقوق زن

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، با اینکه سقف ۱۱۰ سکه را برای اعمال مجازات حبس تعیین کرده است، اما تأثیری بر اصل حق زن برای مطالبه کل مهریه ندارد. یعنی حتی اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، مرد همچنان مدیون کل مبلغ است و زن می تواند مازاد بر ۱۱۰ سکه را نیز از طریق توقیف اموال، شناسایی دارایی ها و حقوق مرد وصول نماید. این ماده صرفاً به حبس زدایی و کاهش تعداد زندانیان مهریه مربوط می شود و حق مالی زن را تضعیف نمی کند.

در واقع، قانون حمایت خانواده تلاش کرده است تا ضمن حفظ حقوق مالی زنان، از معضلات اجتماعی ناشی از حبس مردان برای بدهی های سنگین مهریه بکاهد. بنابراین، زن همچنان می تواند مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند، اما ضمانت اجرای حبس، تنها برای بخش محدودی از آن (تا ۱۱۰ سکه) و تحت شرایط خاص اعمال خواهد شد.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یک دین مالی، تعهدی است که مرد به محض عقد نکاح بر عهده می گیرد و زن مالک بلامنازع آن است. پرسش محوری «مهریه تا چند سکه زندان دارد؟» با استناد به ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده پاسخ صریح دارد: مجازات حبس و حکم جلب صرفاً برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی (یا معادل آن) و تحت شرایطی خاص قابل اعمال است. برای مبالغ مازاد بر این سقف، ضمانت اجرای حبس وجود ندارد و مطالبه آن صرفاً از طریق توقیف اموال و دارایی های مرد امکان پذیر است.

اهمیت اعسار و تقسیط مهریه در این فرآیند بسیار بالاست. مرد بدهکار می تواند با اثبات عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه، آن را تقسیط کند و با پایبندی به اقساط، از حبس جلوگیری نماید. مدت زمان حبس برای مهریه نیز ثابت نبوده و تا زمان پرداخت بدهی، توافق با زوجه یا اثبات اعسار مجدد ادامه خواهد داشت. با توجه به رویه های قضایی اخیر و تأکید بر حبس زدایی، دادگاه ها در صدور حکم جلب و حبس برای مهریه، احتیاط و تأمل بیشتری به خرج می دهند و تلاش می کنند تا حتی المقدور از طریق شناسایی و توقیف اموال، حقوق زن را استیفا نمایند. آگاهی از این جزئیات قانونی و مشورت با وکلای متخصص، برای هر دو طرف دعوای مهریه، جهت حفظ حقوق و اتخاذ تصمیمات آگاهانه، حیاتی است.